به گزارش شهرآرانیوز؛ از کتاب «شاهنامه بزرگ ایلخانی؛ ابوسعیدنامه کهن‌ترین نسخه مصور شاهنامه از دوره ایلخانی» که به کوشش ابوالعلاء سودآور فراهم آمده و نشر خانه فرهنگ و هنر «مان» آن را چاپ کرده است، در کتابخانه و موزه ملی ملک رونمایی شد.
در این مراسم علاوه بر نویسنده، کیانوش معتقدی یکی از مترجمان کتاب، امیر خوراکیان مدیر کتابخانه و موزه ملی ملک و جمعی از اهالی فرهنگ و دوستداران هنر حضور داشتند.
ابوالعلاء سودآور، نوه دختری حاج حسین آقا ملک، واقف بزرگ کشور، با پژوهش درباره این نسخه و گردآوری عکس‌هایی از نگاره‌های آن، نخستین بار امکان انتشار یک جای این اثر را در ایران فراهم کرده است. در ابتدای این مراسم معتقدی در باب معرفی کتاب گفت: شاهنامه ایلخانی یکی از سند‌های تصویری و هویتی ماست که تا پیش از این نمونه خاص، شاهنامه مصوری به دستمان نرسیده بود. در بحث شاهنامه، این کتاب یکی از مهم ترین، تعیین کننده‌ترین و نقطه شروع مطالعه شاهنامه نگاری است.
وی بیان کرد: نسخه اصلی شاهنامه ایلخانی تا دوره قاجار در ایران بوده و بعدا توسط یک فرد خارجی خریداری شده است. این فرد در اقدامی تأسف برانگیز آن را ورق ورق می‌کند و امروز هر تکه از آن در یک موزه خارجی نگهداری می‌شود. ما برای اولین بار تصمیم گرفتیم ۷۲ نگاره این کتاب را جمع آوری کنیم. در ادامه، سودآور، نویسنده اثر، توضیحاتی درباره چگونگی جمع آوری شاهنامه ایلخانی ارائه داد و روایت‌هایی از سفرهایش به کشور‌های مختلف را برای حضار شرح داد.
نگاهی به شاهنامه بزرگ ایلخانی
شاهنامه بزرگ ایلخانی / مغول، نام نسخه‌ای مصور از دوره ایلخانی و ارزشمندترین اثر نگارگری مکتب تبریز اول است. این نسخه کهن‌ترین و آراسته‌ترین شاهنامه نگارگرانه به جای مانده از روزگاران پیشین و بزرگ‌ترین نسخه خطی مصور فارسی محسوب می‌شود. تاریخ کتابت این اثر نفیس به سال ۷۰۰ هجری قمری بازمی گردد.
برخی هنرپژوهان نیز، این نسخه را مربوط به میانه سده هشتم هجری دانسته اند. پژوهشگران بر این باورند که شاهنامه بزرگ مغول در روزگار فرمانروایی ابوسعید ایلخانی، در کارگاه پررونق دربار وی و با پشتیبانی او پرداخته شده است؛ ازاین رو در برخی منابع با نام «شاهنامه ابوسعیدی» آمده است.
رزم اسکندر با کرگدن، جنگ بهرام گور و اژدها، زاری بر مرگ اسکندر، هزیمت قشون هند از برابر جنگجویان آهنی اسکندر، نگاره رستم و شغاد، اسارت اردوان به دست اردشیر، نبرد بهرام گور با گرگ شاخدار، به دار آویختن مانی، بازجویی موبدان از زال، فرار پادشاه کابل از مقابل سپاه فرامرز، قتل اسفندیار به دست رستم و رزم فریدون با اژدها از نگاره‌های معروف این شاهنامه است.
شاهنامه بزرگ ایلخانی تا زمان محمدعلی شاه قاجار در کتابخانه کاخ گلستان نگهداری می‌شد. اما حدود سال ۱۲۸۸ هجری شمسی (۱۹۱۰ میلادی)، این نسخه با واسطه به دست مجموعه داری فرانسوی به نام ژرژ ژوزف دموت (George Joseph Demotte) رسید. از این روست که برخی منابع، به ویژه منابع غربی، گاهی این شاهنامه را «شاهنامه دموت» می‌نامند. دموت برای فروش این نسخه پربها، پیشنهاد‌های بسیاری به مجموعه‌ها و نگارخانه‌های هنری داد که البته بهای بالای آن، مانع بزرگی برای خرید آن بود؛ به گونه‌ای که حتی موزه هنری متروپولیتن نیز پیشنهاد خرید آن را نپذیرفت.
دموت بر آن شد تا شیرازه این نسخه بی همتا را بگشاید و برگ‌های آن را به صورت منفرد بفروشد. او برگ‌های مصور را جدا کرده و فروخت و باقی اوراق متنی را گم کرد. همین تصمیم نابخردانه سبب شد امروزه برگ‌های شاهنامه ابوسعیدی در سراسر جهان پراکنده باشند. متأسفانه در پی این اقدام، بسیاری از صفحات متنی نیز گم شدند. محققان نگاره‌های این نسخه شاهنامه را بین ۱۲۰ تا ۱۸۰ نگاره برآورد کرده اند. در حال حاضر، ۷۷ برگ آن در موزه‌ها شناسایی شده است.
امروزه برگ‌هایی از این نسخه ممتاز را می‌توان در مجموعه‌های مختلفی یافت، از جمله مجموعه ناصر خلیلی، مجموعه کلولند، موزه متروپولیتن، مجموعه دانشگاه هاروارد، مجموعه هنری فریر، موزه بریتانیا، موزه هنری نلسون اتکینز، مجموعه هنری دیترویت، موزه هنر‌های زیبای بوستون، موزه لوور، مجموعه کنتس دو پهاگ و موزه رضا عباسی تهران.
منبع: ایبنا
source