آرمان امروز- گروه اقتصادی: بهره‌وری به عنوان یکی از عوامل کلیدی در رشد و توسعه اقتصادی، نقش بسزایی در بهبود کیفیت زندگی و افزایش رفاه اجتماعی ایفا می‌کند. به طور کلی، بهره‌وری به نسبت خروجی تولید به ورودی‌های آن اشاره دارد و افزایش بهره‌وری به معنای تولید بیشتر با استفاده از منابع کمتر است. در اقتصاد ایران، بهره‌وری پایین به عنوان یکی از چالش‌های اساسی شناخته می‌شود که تأثیرات منفی بر رشد اقتصادی، اشتغال و کیفیت زندگی دارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد، شاخص بهره‌وری کل عوامل تولید در حدفاصل سال ۱۳۹۸ تا سال گذشته روندی صعودی داشته اما همچنان پایین‌تر از سال‌ای میانی دهه ۸۰ و ابتدای دهه ۹۰ است.
شاخص بهره‌وری کل عوامل تولید در سال گذشته ۱۰۸ بوده که نسبت به سال ۱۴۰۱ افزایش داشته است. همچنین آمار و ارقام مربوط این شاخص در چهار سال منتهی به سال گذشته حاکی از روندی صعودی دارد. با این وجود شاخص بهره‌وری در سال گذشته هنوز به ارقام ابتدای دهه ۹۰ و قبل از تحریم‌ها نرسیده است. در سال ۹۰ شاخص کل بهره‌وری عوامل تولید ۱۰۹ ثبت شده است.
بالاترین میزان بهره‌وری عوامل تولید در سال ۸۶ و قبل از تحریم‌های هسته‌ای و پایین‌ترین آن در سال ۹۸ و بعد از بازگشت تحریم‌ها اتفاق افتاده است. به نظر می‌رسد تغییرات شاخص بهره‌وری کل عوامل تولید با روند رشد اقتصادی همبستگی دارد. سازمان ملی بهره‌وری آمار و داده‌های بهره کل عوامل تولید را با سال پایه ۹۵ مورد محاسبه قرار می‌دهد.
بهره‌وری در اقتصاد
در ادبیات علم اقتصاد، شاخص بهره‌وری عوامل تولید معیاری است که بهره‌وری کلیه عوامل تولید (مانند نیروی کار و سرمایه) را به صورت ترکیبی اندازه‌گیری می‌کند. این شاخص بیانگر آن بخش از رشد اقتصادی است که نمی‌توان آن را به افزایش در میزان نهاده‌های تولید (مانند نیروی کار یا سرمایه) نسبت داد و عمدتا به عواملی مانند پیشرفت فناوری، بهبود مدیریت، و نوآوری‌ها مرتبط است. در واقع شاخص بهره وری نشان دهنده پیشرفت‌های فناوری یا نوآوری‌های مدیریتی است که منجر به رشد اقتصادی می‌شود. همچنین سطح کارایی استفاده از منابع و رشد پایدار اقتصادی به رشد این شاخص مربوط است. همچنین در سیاست‌گذاری اقتصادی این شاخص ابزاری مفید برای سیاست‌گذاران است تا تأثیر سیاست‌ها بر نوآوری، فناوری، و بهره‌وری را ارزیابی کنند.
به عنوان مثال اگر یک کشور تولید ناخالص داخلی خود را افزایش دهد اما سرمایه و نیروی کار زیادی وارد چرخه تولید نکند، افزایش تولید را می‌توان به رشد بهره‌وری نسبت داد. به عنوان مثال، پیشرفت در فناوری کشاورزی یا دیجیتال‌سازی فرآیندهای تولید، بهره‌وری را ارتقا می‌دهد.
آمار بهره‌وری در اقتصاد ایران
شاخص بهره‌وری کل عوامل تولید در سال گذشته ۱۰۸ برآورد شده که نسبت به سال ۹۵ که سال پایه است ۸ درصد و در مقایسه با سال ۱۴۰۱ ، ۳ درصد افزایش داشته است.
از طرف دیگر روند شاخص بهره‌وری در بازه ۹۸ تا ۱۴۰۲ صعودی بوده از ۹۲ به ۱۰۸ رسیده است.
همچنین به نظر می‌رسد میان دو شاخص بهره‌وری و رشد اقتصادی همبستگی وجود دارد. به طوری که در سال‌هایی رشد اقتصادی تا حدی مثبت بوده، بهره وری کل عوامل تولید هم افزایش داشته است. از همین‌رو در اقتصاد ایران که به شدت به شوک‌های خارجی مانند تحریم‌ها حساس است، بهره وری عوامل تولید نیز از این اتفاقات تاثیر می‌پذیرد. به طور مثال بعد از شروع تحریم‌های بین المللی آمریکا و سازمان ملل ، بهره‌وری عوامل تولید کاهشی شده و از ۱۰۹ در سال ۹۱ به رقم ۹۶ در سال ۹۲ رسیده است. اما با وقوع برجام در سال ۹۴ ، شاخص بهره‌وری افزایش یافته و پس از خروج ترامپ از برجام کاهش یافته است.
همچنین بالاترین میزان بهره‌وری در سال ۸۶ اتفاق افتاده و رقم آن معادل ۱۱۱ بوده است. پایین‌ترین میزان بهره‌وری هم در سال ۹۸ رخ داده و میزان آن برابر ۹۲ بوده است.
دلایل بهره وری پایین اقتصاد ایران
یکی از دلایل عمده بهره‌وری پایین در اقتصاد ایران، وابستگی به منابع طبیعی و به ویژه نفت است. این وابستگی باعث شده تا بخش‌های دیگر اقتصادی از جمله صنعت و کشاورزی به طور کافی توسعه نیابند و در نتیجه، تنوع اقتصادی کاهش یابد. همچنین، عدم سرمایه‌گذاری کافی در فناوری‌های نوین و عدم انتقال تکنولوژی به صنایع داخلی موجب شده است که تولیدکنندگان نتوانند به بهره‌وری مطلوب دست یابند.
عوامل دیگر شامل نظام آموزشی ناکافی، کمبود مهارت‌های لازم در نیروی کار و عدم تطابق بین نیازهای بازار کار و آموزش‌های ارائه شده است. این موضوع باعث می‌شود که نیروی کار نتواند به طور مؤثر در فرآیندهای تولیدی مشارکت کند و در نتیجه، بهره‌وری کاهش یابد. همچنین، مشکلات مدیریتی و عدم وجود سیستم‌های کارآمد در سازمان‌ها و شرکت‌ها نیز به این معضل دامن می‌زند.
برای برون‌رفت از این وضعیت و افزایش بهره‌وری، نیاز به اتخاذ راهکارهای جامع و چندوجهی وجود دارد. یکی از این راهکارها، سرمایه‌گذاری در آموزش و توسعه مهارت‌های نیروی کار است. با تقویت نظام آموزشی و ایجاد برنامه‌های آموزشی متناسب با نیازهای بازار، می‌توان نیروی کار را برای ورود به بازارهای جدید و استفاده از فناوری‌های نوین آماده کرد.
علاوه بر این، ایجاد بسترهای لازم برای سرمایه‌گذاری در فناوری و نوآوری می‌تواند به افزایش بهره‌وری کمک کند. دولت باید با ارائه مشوق‌های مالی و کاهش موانع اداری، شرایط را برای ورود سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی فراهم کند. همچنین، تقویت بخش خصوصی و ایجاد رقابت در بازار می‌تواند به بهبود کیفیت تولید و افزایش بهره‌وری منجر شود.
تأثیر افزایش بهره‌وری بر اقتصاد ایران بسیار مثبت خواهد بود. با بهبود بهره‌وری، تولید ناخالص داخلی افزایش یافته و در نتیجه، درآمد ملی و سطح رفاه اجتماعی نیز بهبود می‌یابد. همچنین، افزایش بهره‌وری می‌تواند به کاهش نرخ بیکاری و افزایش اشتغال منجر شود، زیرا صنایع و بخش‌های اقتصادی قادر خواهند بود با استفاده بهینه از منابع، نیازهای بازار را بهتر تأمین کنند.
در نهایت، بهبود بهره‌وری در اقتصاد ایران نه تنها به رشد اقتصادی کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به ایجاد یک اقتصاد پایدار و مقاوم در برابر نوسانات جهانی منجر شود. با اتخاذ رویکردهای مناسب و همکاری بین دولت، بخش خصوصی و نهادهای آموزشی، می‌توان به افزایش بهره‌وری و بهبود شرایط اقتصادی دست یافت.
source