ایـران در برابر ناترازی

آرمان امروز- عرفان بیوک‌نژاد: ایران امروز در برابر هیولایی به نام ناترازی قرار گرفته است. این ناترازی که حاصل حکمرانی غلط در ۴۵ سال گذشته است، به شدت جامعه، دولت و حاکمیت را تحت فشار قرار داده و باعث ایجاد نارضایتی در میان مردم شده است. عدم تدبیر مناسب در گذشته و عدم گشایش‌های اقتصادی امروز باعث شده تا مردم با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو شوند. اگرچه رئیس‌جمهور برای این مسائل عذرخواهی کرده و مردم تا حدودی با دولت همراه هستند، اما این همراهی به معنای عدم آسیب‌دیدن آن‌ها نیست.
مسعود پزشکیان، رئیس جمهور با تاکید بر ضرورت تبیین دلایل بروز ناترازی‌ها و دعوت از مردم برای رعایت الگوی مصرف گفت: تمام توان خود را برای حل این مساله و کاستن از مشکلات مردم به کار گرفته‌ایم.
ناترازی به ویژه در بعد سیاسی تهدیدی جدی برای دولت به شمار می‌آید. مهم‌ترین آسیب آن، افزایش نارضایتی عمومی است. همان‌طور که دکتر پزشکیان به آن اشاره کرده‌اند، رضایت مردم یکی از فاکتورهای کلیدی در حکمرانی است و بی‌توجهی به این موضوع می‌تواند تهدیدی جدی برای انسجام اجتماعی و سیاسی کشور باشد. نارضایتی مردم پایه‌ای است که باید با تدابیر درست و اقدامات جدی برطرف شود.
این ناترازی نه تنها بر معادلات اجتماعی و سیاسی تاثیر می‌گذارد، بلکه تهدیدی برای استراتژی دفاع ملی دولت، یعنی ایجاد رضایت عمومی است. بنابراین، مسئولان باید به مردم نشان دهند که در حال تلاش برای مدیریت این بحران هستند و این اقدامات باید در عمل و گفتار به وضوح دیده شوند. مجید رئوفی، تحلیلگر انرژی به روزنامه آرمان امروز گفت: اولین جنبه مربوط به بنزین است. اگر این مسئله را بررسی کنیم، می‌بینیم که در دوران آقای احمدی‌نژاد، پس از شروع تحریم‌ها، به‌ویژه تحریم‌های سال ۹۰ به بعد که به اوج خود رسیدند، شرکت‌های بین‌المللی تجارت فرآورده‌های نفتی، مانند ویتول و سایر شرکت‌های مشابه، از فروش بنزین به ایران خودداری کردند. حتماً به یاد دارید که در آن مقطع، برخی پتروشیمی‌ها مجبور شدند بنزین تولید کنند. این بنزین، که از پتروشیمی‌ها به دست می‌آمد، آلایندگی بیشتری داشت و حاوی ذرات و سموم مضری بود که به محیط‌زیست آسیب می‌رساند. این موضوع در آن زمان باعث ایجاد حاشیه‌ها، بحث‌ها و نقدهای بسیاری شد.
اولین ناترازی انرژی در دوران تحریم
وی افزود: این اولین ناترازی آشکار ما در زمینه انرژی بود که پس از یک یا دو دهه از دوره سازندگی و اصلاحات، با آن مواجه شدیم. این وضعیت زمانی رخ داد که هیچ‌گاه تصور نمی‌کردیم به دلیل تحریم، بنزین مورد نیازمان تأمین نشود. با وجود اینکه ایران تولیدکننده بزرگ نفت بود و با شرکت‌های مختلف همکاری می‌کرد، شرایط به گونه‌ای پیش رفت که حتی بنزین هم تحریم شد. در آن زمان، پالایشگاه‌های چینی از این موقعیت بهره بردند و ما توانستیم با قیمت‌های بسیار بالاتری از آنها بنزین وارد کنیم. این وضعیت به نفع آنها بود، زیرا بنزین را با قیمت بالاتری می‌فروختند، و از طرفی به نفع ما نیز بود چون توانستیم از انسداد و بحران جلوگیری کنیم. تجربیات مربوط به بنزین در تاریخ موارد مشابهی نیز دارد. به عنوان مثال، در جریان جنگ اعراب و اسرائیل در سال ۱۹۷۳، کشورهای عربی فروش نفت به حامیان اسرائیل را متوقف کردند. این اتفاق باعث ایجاد صف‌های طولانی در کالیفرنیا و شهرهای دیگر آمریکا شد و نارضایتی گسترده‌ای در بین مردم به وجود آورد. در اروپا نیز در مقاطعی چنین مشکلاتی پیش آمد. بنابراین، بنزین مسئله‌ای است که نمی‌توان آن را دست‌کم گرفت. با بازگشت به ایران، پس از برجام و انجام سرمایه‌گذاری‌های مختلف، از جمله در بخش برق، پالایشگاه‌ها، و فازهای جدید پارس جنوبی، توانستیم برخی از این مشکلات را پشت سر بگذاریم.
این تحلیلگر انرژی اضافه کرد: پیش از افتتاح فازهای جدید پارس جنوبی، ما گاز را از ترکمنستان وارد می‌کردیم. این واردات که از دوره آقای هاشمی رفسنجانی آغاز شد، به مدت بیش از ۱۰ سال ادامه داشت. در آن زمان، سالانه حدود ۱۰ تا ۱۲ میلیارد متر مکعب گاز از ترکمنستان وارد می‌شد که نیاز مناطق شمالی کشور، از جمله استان‌های خراسان و گلستان، را تأمین می‌کرد اما پس از افتتاح فازهای جدید پارس جنوبی، واردات گاز از ترکمنستان متوقف شد. در نتیجه، اختلافات حقوقی بین ایران و ترکمنستان شکل گرفت که چند سال به طول انجامید. در نهایت، ایران مجبور شد دو میلیارد دلار به ترکمنستان پرداخت کند تا این اختلافات تسویه شود.
رئوفی اظهار کرد: مشکل ناترازی گاز نیز، که پیش از بهره‌برداری از فازهای جدید پارس جنوبی وجود داشت، در دولت آقای زنگنه و در زمان آقای روحانی مدیریت شد. البته، گازرسانی گسترده به نقاط مختلف کشور، از دورافتاده‌ترین شهرها گرفته تا مناطقی که طبق اصول آمایش سرزمین نباید اولویت می‌داشتند، به دلایل سیاسی و فشار نمایندگان مجلس انجام شد. این اقدامات، گرچه در ظاهر توسعه‌ای بودند، اما در عمل باعث هدررفت منابع شدند. ما طی سال‌ها و دهه‌ها گاز را با اعداد بسیار پایین در اختیار پتروشیمی‌ها قرار می‌دادیم، گازی که شامل متان، اتان و حتی LPG بود. این مسئله موجب شد پتروشیمی‌ها از قیمت‌های پایین بهره‌مند شوند، هرچند اخیراً فرمول‌های جدیدی برای قیمت‌گذاری این گازها تعریف شده که تا حدی بازار را تغییر دادهاست.
در طول این مدت، وزارت نفت نیز گاز را با نرخ‌های پایین به وزارت نیرو می‌داد تا در نیروگاه‌ها استفاده شود. این نرخ‌های پایین باعث شد که سرمایه‌گذاران انگیزه‌ای برای ورود به عرصه تولید برق نداشته باشند، زیرا برقی که تولید می‌کردند باید با قیمت مصوب و تصفیه‌های طولانی به دولت فروخته می‌شد. وی افزود: در سال‌های اخیر، تغییراتی در این روند ایجاد شده است. با راه‌اندازی تابلوی برق سبز، قیمت برق در بورس به سطحی رسید که سرمایه‌گذاران را ترغیب کرد. به عنوان مثال، رکورد ۷۰۰۰ تومان برای هر کیلووات‌ساعت برق ثبت شد، در حالی که پیش از این، دولت برق را با نرخ‌های بسیار پایین‌تر مانند ۱۰۰ یا ۱۳ تومان خریداری می‌کرد. این تغییرات می‌تواند راه را برای ورود مجدد سرمایه‌گذاران هموار کند، اما همچنان چالش‌هایی در این مسیر وجود دارد، مانند تأمین مالی و زمان‌بر بودن این فرآیند. از جمله اقدامات کوتاه‌مدت، می‌توان به توسعه نیروگاه‌های خورشیدی اشاره کرد. برای سال آینده مجوز ساخت ۳۵۰۰ مگاوات نیروگاه خورشیدی به شرکت‌های بزرگ داده شده است. بخش عمده سرمایه این پروژه‌ها قرار است از منابع صندوق توسعه ملی تأمین شود، اما محدودیت‌های موجود در دسترسی به منابع صندوق و مشکلات بازپرداخت وام‌ها، موانعی جدی به شمار می‌آید.

همکاری با چین برای توسعه انرژی خورشیدی
این تحلیلگر انرژی بیان کزد: یکی از راه‌حل‌های موجود، همکاری با چین در توسعه نیروگاه‌های خورشیدی است. چین، به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده انرژی خورشیدی جهان، در سال ۲۰۲۳ حدود ۲۴۰ گیگاوات ظرفیت برق خورشیدی اضافه کرده است. این رقم قابل مقایسه با کل ظرفیت انرژی بادی، خورشیدی و برق‌آبی کوچک ایران نیست که زیر یک گیگاوات است. با توجه به سند همکاری ۲۵ ساله ایران و چین، دو سازوکار اصلی برای بهره‌برداری از منابع مالی در چین تعریف شده است. یکی از این سازوکارها، مدل «یک به یک» است که طی آن ایران می‌تواند منابع مالی موجود در چین را صرف پروژه‌های خاص کند. سازوکار دیگر، مدل «سه به یک» است که بر اساس آن، چین سه برابر منابع مالی ایران در پروژه‌های فیزیبلی که سوددهی مناسبی داشته باشند، سرمایه‌گذاری می‌کند. این سازوکارها می‌توانند نقش مؤثری در کاهش ناترازی برق و توسعه زیرساخت‌های انرژی ایران داشته باشند. اما نباید فراموش کنیم که این همکاری‌ها تنها در صورتی نتیجه‌بخش خواهند بود که پروژه‌ها به درستی تعریف شوند و سرمایه‌ها در اولویت‌های واقعی کشور، مانند توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، به کار گرفته شوند.

تحریم‌ها و تأثیر آن بر ناترازی‌ها
وی افزود: یکی از عوامل مهمی که باعث تشدید ناترازی در بخش‌های انرژی کشور شد، تحریم‌ها بوده است. اولین ناترازی واضح در ابتدای دهه ۹۰ و در موضوع بنزین نمایان شد. در آن زمان، تحریم‌های بین‌المللی باعث شد شرکت‌های چندملیتی فروش بنزین به ایران را متوقف کنند. این تحریم‌ها که دلایلی کاملاً سیاسی داشتند، باعث شد کشور به روش‌های جایگزین از جمله تولید بنزین از پتروشیمی‌ها روی بیاورد، اما این نوع بنزین آلایندگی بسیار بالایی داشت و انتقادات زیادی را برانگیخت.