آرمان امروز_گروه اقتصادی: ضریب جینی یکی از شاخص‌های مهم اقتصادی برای سنجش نابرابری درآمدی در یک کشور است. این شاخص عددی بین صفر تا یک است؛ عدد صفر بیانگر برابری کامل درآمدی میان مردم و عدد یک نشان‌دهنده نابرابری کامل است. بررسی و تحلیل این شاخص، به سیاست‌گذاران و تحلیل‌گران اقتصادی کمک می‌کند تا سطح عدالت اجتماعی و توزیع درآمد را در جامعه بسنجند و راهکارهایی برای بهبود آن طراحی کنند. در این گزارش به تأثیر ضریب جینی بر فاصله طبقاتی، راه‌های کاهش آن، وضعیت ضریب جینی در سال ۱۴۰۳ و پیش‌بینی آن برای سال ۱۴۰۴ پرداخته می‌شود. همچنین نمونه‌هایی از کشورهای موفق در کاهش نابرابری درآمدی بررسی می‌شود.
تأثیر ضریب جینی بر فاصله طبقاتی
ضریب جینی مستقیماً با میزان فاصله طبقاتی در جامعه در ارتباط است. زمانی که این ضریب افزایش می‌یابد، به معنای آن است که فاصله درآمدی میان اقشار ثروتمند و فقیر بیشتر شده است. این وضعیت در بلندمدت می‌تواند موجب کاهش همبستگی اجتماعی، افزایش نارضایتی عمومی، رشد بزهکاری، مهاجرت‌های داخلی یا خارجی، کاهش مشارکت سیاسی و حتی بی‌ثباتی‌های اجتماعی شود. از سوی دیگر، کاهش ضریب جینی به معنای توزیع عادلانه‌تر ثروت و درآمد است. این امر منجر به تقویت اعتماد عمومی، افزایش رضایت اجتماعی، رشد مصرف داخلی و در نتیجه رشد پایدار اقتصادی می‌شود. در حقیقت، ضریب جینی نه‌تنها یک شاخص اقتصادی بلکه یک نشانگر اجتماعی-سیاسی نیز به شمار می‌آید.
تأثیرات اجتماعی نابرابری درآمدی
نابرابری درآمدی بالا، اثرات روانی عمیقی بر شهروندان دارد. احساس بی‌عدالتی، سرخوردگی، کاهش امید به آینده و انگیزه تلاش، از جمله تبعات روانی آن است. مطالعات جهانی نشان داده‌اند جوامعی با ضریب جینی بالا، بیشتر در معرض بزهکاری، سوء مصرف مواد، خشونت، و مشکلات بهداشت روان هستند. در بُعد سیاسی، نابرابری می‌تواند موجب کاهش مشارکت در انتخابات، افزایش بی‌اعتمادی به نهادهای حاکم و تضعیف مشروعیت سیاسی شود. نابرابری درآمدی بیش از حد، همچنین موجب تقویت نفوذ گروه‌های خاص در سیاست‌گذاری شده و در نهایت، چرخه‌ای از تبعیض و فساد ایجاد می‌کند.
راه‌های کاهش نابرابری درآمدی
برای مقابله با نابرابری درآمدی، کشورها به مجموعه‌ای از سیاست‌های اقتصادی، مالی و اجتماعی نیاز دارند. راهکارهای زیر از جمله روش‌های اثربخش در کاهش ضریب جینی هستند:
سیاست‌های مالیاتی تصاعدی:
اعمال مالیات‌های بالا بر درآمد و ثروت‌های بسیار بالا و در عین حال کاهش مالیات برای دهک‌های پایین، موجب توزیع مجدد ثروت می‌شود. این سیاست در کشورهای اسکاندیناوی با موفقیت اجرا شده است.
افزایش دسترسی به آموزش و خدمات بهداشتی:
آموزش رایگان و با کیفیت برای همه، به خصوص برای اقشار کم‌درآمد، زمینه‌ساز فرصت‌های برابر برای اشتغال و پیشرفت اجتماعی است.
برنامه‌های حمایت اجتماعی هدفمند:
مانند یارانه‌های نقدی هدفمند، بیمه بیکاری، مستمری بازنشستگی فراگیر، و خدمات عمومی رایگان. نمونه موفق آن «برنامه بولسا فامیلیا» در برزیل است که طی یک دهه توانست میلیون‌ها نفر را از فقر خارج کند.
کنترل نرخ تورم:
تورم، بیشترین ضربه را به اقشار کم‌درآمد وارد می‌کند. سیاست‌های پولی و مالی هماهنگ برای کنترل تورم، قدرت خرید این اقشار را حفظ می‌کند.
توسعه اشتغال پایدار:
ایجاد فرصت‌های شغلی رسمی با دستمزدهای عادلانه، به کاهش فقر درآمدی و وابستگی به کمک‌های دولتی کمک می‌کند.
وضعیت ضریب جینی در سال ۱۴۰۳
طبق گزارشی که توسط مرکز آمار ایران و رسانه اقتصادنیوز منتشر شده، ضریب جینی در سال ۱۴۰۲ در مناطق شهری از ۰.۳۶۹۶ به ۰.۳۸۲۰ افزایش یافته که نشان‌دهنده رشد نابرابری درآمدی در شهرهاست. در مقابل، در مناطق روستایی، این شاخص از ۰.۳۶۴۳ به ۰.۳۵۸۳ کاهش یافته است. به عبارت دیگر، شهرها در حال حرکت به سمت افزایش شکاف درآمدی هستند در حالی که در روستاها، توزیع درآمد قدری عادلانه‌تر شده است. «تحلیل روند ضریب جینی در یک دهه گذشته نشان می‌دهد که علیرغم نوسانات، در چند سال اخیر به‌ویژه پس از شوک‌های تورمی و کاهش ارزش پول ملی، شاخص نابرابری درآمدی در مناطق شهری با شیب افزایشی مواجه بوده است.» همچنین «کاهش ضریب جینی در مناطق روستایی می‌تواند ناشی از افزایش یارانه‌های مستقیم، رشد سهم اقتصاد غیررسمی و اشتغال خانگی باشد، اما این پدیده ناپایدار بوده و ممکن است در نبود سیاست‌های هدفمند، در سال‌های آتی مجدد افزایش یابد.»
پیش‌بینی وضعیت ضریب جینی در سال ۱۴۰۴
با توجه به وضعیت فعلی، پیش‌بینی می‌شود اگر سیاست‌های اقتصادی کشور تغییری جدی نکند، روند نابرابری در مناطق شهری ادامه‌دار باشد. تورم بالا، رکود تولید، کاهش ارزش ریال و کاهش توان خرید اقشار متوسط و پایین، همگی عواملی هستند که می‌توانند ضریب جینی را در سال ۱۴۰۴ بالاتر ببرند. با این حال، اگر سیاست‌های حمایتی مانند اصلاح نظام مالیاتی، اجرای دقیق مالیات بر مجموع درآمد و ثروت، توسعه اشتغال مولد و مهار تورم به‌طور جدی در دستور کار دولت قرار گیرد، می‌توان امیدوار بود که در سال آینده، روند افزایشی ضریب جینی متوقف شود یا حتی معکوس گردد. یکی دیگر از نکات قابل توجه، تمرکز بر مناطق روستایی و حاشیه‌ای است. در صورت سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، توسعه مشاغل محلی و ایجاد زنجیره ارزش در تولیدات کشاورزی، می‌توان عدالت منطقه‌ای و درآمدی را تقویت کرد.
نمونه‌های موفق جهانی در کاهش نابرابری
در بسیاری از کشورها، سیاست‌هایی موفق برای کاهش نابرابری اجرا شده که می‌تواند الگویی برای ایران باشد:
سوئد و نروژ: با استفاده از مالیات تصاعدی، آموزش رایگان و سیستم رفاهی قوی، ضریب جینی خود را در سطح پایینی حفظ کرده‌اند.
برزیل: با اجرای برنامه‌های حمایت اجتماعی هدفمند مانند Bolsa Familia، توانست در یک دهه ضریب جینی خود را به‌طور ملموسی کاهش دهد.
کره جنوبی: با تمرکز بر توسعه صنایع داخلی و سرمایه‌گذاری گسترده در آموزش عمومی، موفق به کاهش نابرابری و رشد پایدار شد.
نتیجه‌گیری
ضریب جینی نه‌تنها شاخصی اقتصادی بلکه نمایانگر کیفیت زندگی، عدالت اجتماعی و کارآمدی سیاست‌گذاری اقتصادی در یک کشور است. افزایش این ضریب به معنای رشد نابرابری و کاهش فرصت‌های برابر است و اگر کنترل نشود، می‌تواند تبعات جدی برای همبستگی اجتماعی و پایداری سیاسی داشته باشد. در ایران، با افزایش ضریب جینی در مناطق شهری و کاهش آن در مناطق روستایی در سال ۱۴۰۲، چالش‌هایی جدی در پیش‌روست. اجرای سیاست‌های مؤثر برای کاهش فاصله طبقاتی، نه‌تنها یک ضرورت اقتصادی بلکه نیازی حیاتی برای ثبات اجتماعی و توسعه پایدار کشور در سال ۱۴۰۴ و پس از آن خواهد بود.
source