آرمان امروز_گروه اقتصادی: در دنیای امروز، امنیت اقتصادی به یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های ثبات و توسعه پایدار کشورها بدل شده است. این مفهوم با شاخص‌هایی چون نرخ بیکاری، تورم، ثبات پولی، دسترسی به بازارهای جهانی و توان جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی سنجیده می‌شود. در ایران، یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر امنیت اقتصادی، وضعیت روابط خارجی به‌ویژه مذاکرات هسته‌ای و تعامل با نهادهای بین‌المللی مانند گروه ویژه اقدام مالی (FATF) است. این گزارش به بررسی مفهوم امنیت اقتصادی، تأثیر موفقیت مذاکرات هسته‌ای و همکاری با FATF بر آن می‌پردازد.
امنیت اقتصادی چیست؟
امنیت اقتصادی به‌طور کلی به وضعیتی اطلاق می‌شود که در آن یک کشور از ظرفیت کافی برای تأمین نیازهای اساسی اقتصادی شهروندان خود برخوردار است، و همچنین در برابر شوک‌ها و تهدیدهای اقتصادی خارجی و داخلی، مقاومت و تاب‌آوری دارد. از دیدگاه سازمان‌های بین‌المللی، امنیت اقتصادی دربرگیرنده عواملی مانند: دسترسی مستمر به منابع اقتصادی، حفظ ثبات قیمت‌ها و ارزش پول ملی، توانایی در مدیریت بحران‌های مالی، جذب سرمایه‌گذاری، و مشارکت مؤثر در اقتصاد جهانی است.
در شرایط نبود امنیت اقتصادی، دولت‌ها با افزایش بیکاری، رشد فقر، کاهش قدرت خرید مردم، و افزایش نارضایتی‌های اجتماعی روبه‌رو می‌شوند. بنابراین، تأمین امنیت اقتصادی نه‌تنها یک نیاز اقتصادی، بلکه ضرورتی برای امنیت ملی و ثبات اجتماعی است.
نقش مذاکرات هسته‌ای در امنیت اقتصادی
مذاکرات هسته‌ای ایران با قدرت‌های جهانی، از سال‌های ابتدایی دهه ۱۳۹۰ تاکنون، تأثیر مستقیم و غیرمستقیمی بر متغیرهای کلان اقتصادی کشور گذاشته است. برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) در سال ۱۳۹۴، نمونه‌ای از توافقی بود که اثرات مثبت آن به‌سرعت در بازار ارز، سرمایه‌گذاری خارجی و فضای روانی اقتصاد نمایان شد. با امضای برجام: نرخ دلار طی ماه‌های نخست کاهش یافت، ایران به بازار جهانی نفت بازگشت و صادرات خود را افزایش داد، بسیاری از شرکت‌های بین‌المللی برای ورود به بازار ایران ابراز علاقه کردند، و سطح انتظارات تورمی و بی‌ثباتی کاهش یافت.
اما خروج آمریکا از برجام در سال ۱۳۹۷ و بازگشت تحریم‌ها، نه‌تنها مانع از تحقق کامل منافع اقتصادی ایران شد، بلکه باعث رکود، افزایش نرخ تورم و کاهش شدید ارزش ریال گردید. این وضعیت نشان داد که سرنوشت امنیت اقتصادی ایران به‌شدت با وضعیت مذاکرات هسته‌ای و تعاملات بین‌المللی گره خورده است.
تأثیر FATF بر امنیت اقتصادی ایران
گروه ویژه اقدام مالی (FATF) نهادی بین‌المللی برای مقابله با پول‌شویی و تأمین مالی تروریسم است. همکاری با این نهاد، پیش‌نیاز بسیاری از تعاملات بانکی و مالی بین‌المللی است. ایران در سال‌های گذشته در فهرست خاکستری FATF قرار گرفته و برخی کشورها، به‌دلیل عدم شفاف‌سازی اقتصادی، تعامل مالی خود با ایران را محدود کرده‌اند.
عدم پیوستن کامل به FATF عملاً سبب شده است که حتی در صورت رفع تحریم‌ها، بانک‌های بزرگ بین‌المللی تمایلی به همکاری با ایران نداشته باشند. این مسئله منجر به افزایش هزینه مبادلات مالی، استفاده از واسطه‌های غیررسمی و در نتیجه کاهش امنیت اقتصادی کشور می‌شود.
اگر ایران بتواند به توصیه‌های FATF عمل کند، علاوه‌بر تسهیل مبادلات بانکی، فضای اقتصادی شفاف‌تر شده، جذب سرمایه‌گذاری خارجی افزایش یافته و در نهایت اعتماد سرمایه‌گذاران داخلی نیز بازسازی می‌شود.
امنیت اقتصادی دیوار دفاعی کشور
برای تحلیل دقیق‌تر تأثیر مذاکرات هسته‌ای و FATF بر امنیت اقتصادی، با دکتر محمدرضا صادقی، استاد اقتصاد بین‌الملل و مشاور سابق در اتاق بازرگانی تهران گفت‌وگو کردیم. وی در تحلیل خود بیان می‌کند: «امنیت اقتصادی به‌مثابه دیوار دفاعی اقتصاد کشور است؛ اگر این دیوار ترک بخورد، هر نوع فشار خارجی می‌تواند کل ساختار را تهدید کند. در مورد ایران، باید بپذیریم که بخشی از این دیوار به روابط بین‌الملل و سیاست خارجی وابسته است. توافق هسته‌ای موفق، می‌تواند اطمینان را به بازار برگرداند. علاوه‌بر آن، بدون پیوستن به FATF، حتی اگر تحریم‌ها برداشته شود، جریان آزاد سرمایه و تجارت محقق نمی‌شود. یعنی امنیت اقتصادی نه‌فقط به توافق سیاسی، بلکه به اصلاح ساختار مالی و پذیرش قواعد جهانی نیاز دارد.»
دکتر صادقی همچنین افزود:«اقتصاد ایران نیاز به تنفس دارد؛ این تنفس نه‌فقط از مسیر درآمدهای نفتی، بلکه از راه اعتمادسازی برای سرمایه‌گذار، ثبات مقررات، و اتصال به سیستم مالی بین‌المللی عبور می‌کند. مذاکرات هسته‌ای موفق، دروازه این اتصال را باز می‌کند، اما FATF کلید ورود به آن است.»
نتیجه‌گیری
امنیت اقتصادی در ایران یک مقوله کاملاً راهبردی و درهم‌تنیده با سیاست خارجی و تعاملات بین‌المللی است. در حالی‌که ساختارهای داخلی، مانند نظام بودجه‌ریزی، اصلاح نظام مالیاتی و مدیریت منابع، نقش مهمی در پایداری اقتصادی دارند، اما در وضعیت فعلی کشور، نمی‌توان از تأثیر مذاکرات هسته‌ای و تصمیم‌گیری در نهادهایی چون FATF چشم‌پوشی کرد.
موفقیت مذاکرات هسته‌ای می‌تواند در کوتاه‌مدت با کاهش نرخ ارز، افزایش سرمایه‌گذاری، و بازگشت ثبات روانی به اقتصاد کشور، احساس امنیت اقتصادی را تقویت کند. از سوی دیگر، پیوستن کامل به FATF راه ورود به نظام بانکی جهانی و تسهیل تجارت بین‌المللی را فراهم می‌سازد. ترکیب این دو عامل، در میان‌مدت و بلندمدت، یکی از کلیدی‌ترین مسیرها برای بهبود امنیت اقتصادی ایران است.
به بیان دیگر، امنیت اقتصادی در ایران نه صرفاً در گرو منابع داخلی، بلکه در گرو تعامل هوشمندانه و واقع‌گرایانه با جهان است. آینده اقتصادی ایران تا حد زیادی به تصمیماتی بستگی دارد که امروز در حوزه سیاست خارجی گرفته می‌شود.
source