گزارش سال ۲۰۲۴ کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل (UNCTAD) درباره آمادگی کشورها برای فناوری‌های مرزی (Frontier Technologies Readiness Index)، حاوی داده‌هایی است که تصویر دقیقی از موقعیت ایران در چشم‌انداز جهانی و منطقه‌ای ترسیم می‌کند. ایران در این گزارش، با کسب امتیاز ۰.۵۴، در میان ۱۷۰ کشور در رتبه ۷۲ قرار گرفته و در میان اقتصادهای با درآمد متوسط رو به بالا (Upper middle income) طبقه‌بندی شده است. این جایگاه نسبت به سال ۲۰۲۲ تنها یک پله بهبود یافته است. با این حال، جزئیات این شاخص که شامل پنج مؤلفه کلیدی است، واقعیت‌های پیچیده‌تری را آشکار می‌کند؛ به‌ویژه زمانی که عملکرد ایران با کشورهای همسایه مقایسه می‌شود.
۱. زیرساخت‌های فناوری اطلاعات (ICT) – رتبه ایران: ۹۴
ایران در این زیرشاخص که شاخص‌هایی چون دسترسی به اینترنت، سرعت شبکه و توسعه ارتباطات دیجیتال را در بر می‌گیرد، با رتبه ۹۴ عملکرد نسبتاً ضعیفی دارد.
مقایسه منطقه‌ای
•ترکیه: رتبه ۴۵
• امارات متحده عربی: رتبه ۲۵
• عربستان سعودی: رتبه ۳۹
•قطر: رتبه ۳۷
•اردن: رتبه ۶۶
این داده‌ها نشان می‌دهند که بسیاری از کشورهای منطقه با سرمایه‌گذاری سنگین در توسعه شبکه‌های 5G، مراکز داده و پوشش پهن‌باند، در حال ایجاد مزیت رقابتی پایدار هستند. ایران در این بخش نیاز به توسعه زیرساخت‌های پرسرعت، تقویت رقابت در حوزه اپراتورها و به‌روزرسانی سیاست‌های ارتباطی دارد.
۲. مهارت‌های انسانی (Skills) – رتبه ایران: ۸۲
این شاخص بیانگر توانمندی نیروی انسانی در استفاده از فناوری‌های نوین است، شامل نرخ تحصیلات عالی، مهارت‌های دیجیتال و آمادگی برای اقتصاد دانشی.
مقایسه منطقه‌ای
•ترکیه: رتبه ۴۸
•قطر: رتبه ۹۱
•امارات: رتبه ۴۱
•عربستان: رتبه ۴۷
•اردن: رتبه ۹۵
هرچند ایران ظرفیت علمی قابل‌توجهی دارد، اما شکاف میان آموزش دانشگاهی و مهارت‌های کاربردی، به‌ویژه در حوزه‌های نرم‌افزار، علوم داده و فناوری‌های مرزی، یکی از چالش‌های اصلی در این رتبه پایین است. کشورهای حاشیه خلیج فارس با تمرکز بر برنامه‌های مهارت‌آموزی بین‌المللی و جذب استعداد، در حال افزایش سریع توانمندی منابع انسانی خود هستند.
۳. تحقیق و توسعه (R&D) – رتبه ایران: ۳۵
ایران در این شاخص عملکرد خوبی دارد و جایگاه ۳۵ جهانی را کسب کرده است. این شاخص شامل سرمایه‌گذاری در تحقیق، تعداد محققان و میزان تولید علم است.
مقایسه منطقه‌ای
•ترکیه: رتبه ۳۶
•قطر: رتبه ۶۳
•امارات: رتبه ۵۴
•عربستان: رتبه ۶۲
•اردن: رتبه ۵۶
ایران از نظر توانمندی دانشگاهی و تولید مقاله، نسبت به بسیاری از همسایگان جلوتر است. اما مسئله اصلی، عدم تجاری‌سازی پژوهش‌ها و فاصله زیاد میان علم و صنعت است. در مقابل، کشورهای عربی با ایجاد پارک‌های فناوری، مراکز نوآوری و صندوق‌های سرمایه‌گذاری دولتی، تلاش دارند تا تحقیقات را مستقیماً وارد زنجیره اقتصاد دانش‌بنیان کنند.
۴. صنعت (Industry) – رتبه ایران: ۹۴
عملکرد ایران در این شاخص، که به میزان دیجیتالی‌سازی صنایع، اتوماسیون تولید و نوآوری صنعتی مربوط می‌شود، قابل توجه نیست.
مقایسه منطقه‌ای
•ترکیه: رتبه ۵۸
•امارات: رتبه ۳۶
•عربستان: رتبه ۳۳
•قطر: رتبه ۱۲۴
•اردن: رتبه ۷۴
صنعت ایران، به‌ویژه در حوزه‌های تولیدی، هنوز تا حد زیادی مبتنی بر فناوری‌های سنتی و وابسته به ساختارهای غیررقابتی است. در حالی که کشورهای عربی با اجرای برنامه‌های تحول صنعتی (مثل Vision 2030 در عربستان)، در حال حرکت به‌سوی اقتصادهای صنعتی مدرن هستند.
۵. نظام مالی (Finance) – رتبه ایران: ۵۶
این شاخص توانایی نظام مالی در حمایت از نوآوری را می‌سنجد؛ شامل سرمایه‌گذاری خطرپذیر، اعتباردهی به شرکت‌های نوآور و حمایت مالی از فناوری.
مقایسه منطقه‌ای
•ترکیه: رتبه ۴۴
•امارات: رتبه ۶
•عربستان: رتبه ۱۳
•قطر: رتبه ۲۳
•اردن: رتبه ۳۵
هرچند رتبه ایران در این بخش نسبت به سایر زیرشاخص‌ها بهتر است، اما موانعی چون تحریم، ریسک بالای سرمایه‌گذاری، نبود سازوکار شفاف برای تأمین مالی استارتاپ‌ها و عدم اتصال به شبکه‌های بین‌المللی، توان اکوسیستم نوآوری کشور را محدود کرده است.
source