آرمان امروز_گروه اقتصاد ی: د رجه باز بود ن د ر اقتصاد ایران پس از صعود د ر نیمه اول د هه ۸۰ د ر نیمه د وم د هه ۸۰ روند ی نزولی د اشته و د ر د هه ۹۰ به علت نوسانات اقتصاد ی، روند مشخصی ند اشته است. همچنین د ر اثر تحریمها، تنوع شرکای صاد راتی ایران د ر طول زمان به شد ت کاهش یافته و د ر تنوع محصول نیز هرچند تعد اد کالاهای صاد راتی ایران افزایش یافته، اما کمتر از روند جهانی بود ه و رتبه ایران به لحاظ تعد اد کالاهای صاد راتی، تنزل یافته است. از نفوذ ایران د ر بازارهای صاد راتی چهار محصول استراتژیک سنتی ایران یعنی خرما، فرش، زعفران و پسته کاسته شد ه است. کشورهای کمتری طرف صاد رات ایران بود ه و کالاهای صاد راتی ایران نیز یا بازارهای خود را از د ست د اد ه اند و یا اینکه نتوانستند د ر بازارهای جد ید نفوذ کنند . گزارش تازه مرکز پژوهش‌های مجلس، تصویری نگران‌کنند ه از وضعیت تجارت خارجی ایران ارائه می‌د هد ؛ تصویری که حکایت از کاهش مد اوم تنوع کالاهای صاد راتی، افت نفوذ د ر بازارهای جهانی، تمرکز بیش از حد بر چند شریک تجاری خاص و پایین بود ن ماند گاری کالاها د ر سبد صاد راتی کشور د ارد . د ر این گزارش با استفاد ه از شاخصهای مختلفی همچون تنوع، تمرکز، ماند گاری و پتانسیل تجاری، عملکرد بازرگانی خارجی ایران د ر د و د هه اخیر بررسی شد ه و نتایج نشان می‌د هد که نه‌تنها سهم ایران از تجارت جهانی کاهش یافته، بلکه د ر برخی بازارهای سنتی نیز جایگاه خود را از د ست د اد ه‌ایم. یافته‌های این مطالعه بیانگر آن است که سیاست‌های تجاری عمد تاً کوتاه‌مد ت، واکنشی و بد ون برنامه‌ریزی بلند مد ت بود ه‌اند ، موضوعی که د ر کنار تحریمها و نوسانات اقتصاد ی، تجارت خارجی کشور را بیش از پیش شکنند ه و آسیب‌پذیر کرد ه است.
مرکز پژوهش های مجلس د ر گزارشی، به بررسی وضعیت بازرگانی خارجی ایران با تمرکز بر شاخصهای حوزه صاد رات پرد اخته است. براساس این شاخصها، عملکرد بخش بازرگانی د ر سه بعد اصلی ارزیابی شد ه است: اول ترکیب، جهتگیری و رشد صاد رات و وارد ات، د وم شاخصهای تنوع، تمرکز و نفوذ و سوم شاخصهای ماند گاری صاد رات. نتایج بررسی ها نشان می د هد که د رجه باز بود ن د ر اقتصاد ایران پس از صعود د ر نیمه اول د هه ۸۰ د ر نیمه د وم د هه ۸۰ روند ی نزولی د اشته و د ر د هه ۹۰ به علت نوسانات اقتصاد ی، روند مشخصی ند اشته است. همچنین د ر اثر تحریمها، تنوع شرکای صاد راتی ایران د ر طول زمان به شد ت کاهش یافته و د ر تنوع محصول نیز هرچند تعد اد کالاهای صاد راتی ایران افزایش یافته، اما کمتر از روند جهانی بود ه و رتبه ایران به لحاظ تعد اد کالاهای صاد راتی، تنزل یافته است.
بررسی شاخص نفوذ بازار نیز نشان می د هد که از نفوذ ایران د ر بازارهای صاد راتی چهار محصول استراتژیک سنتی ایران یعنی خرما، فرش، زعفران و پسته کاسته شد ه است. د رنهایت بررسی شاخص ماند گاری صاد رات ایران نیز نشان می د هد که بخش زیاد ی از کالاهای صاد راتی ایران از ماند گاری بالایی برخورد ار نیستند . یعنی حسب مورد با افزایش نرخ ارز توجیه پذیری برای صاد رات د اشتند و مجد د ا از فهرست اقلام صاد راتی خارج شد ند . د ر یک جمع بند ی کلی می توان گفت؛ کشورهای کمتری طرف صاد رات ایران بود ه و کالاهای صاد راتی ایران نیز یا بازارهای خود را از د ست د اد ه اند و یا اینکه نتوانستند د ر بازارهای جد ید نفوذ کنند .
شاخص اکمال تجاری که میزان تطابق ساختار صاد راتی یک کشور با ساختار وارد اتی شرکای تجاری را می سنجد ، برای ایران نتایج قابل توجهی د اشته است. براساس د اد ههای موجود ، ایران بیشترین میزان تطابق را با سوریه د ارد ، اما حجم مباد لات با این کشور بسیار ناچیز است. نکته قابل تامل این است که چین به عنوان بزرگترین شریک تجاری ایران، از کمترین میزان تطابق ساختاری برخورد ار بود ه که این امر نشان د هند ه عد م تناسب د ر ترکیب کالاهای مباد له شد ه است.
تأثیر تحریمها بر تجارت خارجی
تحریمه ای بین المللی تأثیرات عمیقی بر ساختار تجارت خارجی ایران گذاشته اند که می توان آنها را د ر سه سطح تحلیل کرد :
الف) محد ود یت د ر انتخاب شرکای تجاری: د ر شرایط تحریم، اولویت با کشورهایی است که امکان مباد له با آنها وجود د ارد ، نه کشورهایی که از نظر اقتصاد ی مناسب ترین شرکا هستند . این امر منجر به انحراف از الگوی بهینه تجاری شد ه است.
ب) از د ست د اد ن بازارهای تاریخی: بسیاری از بازارهای سنتی ایران که با زحمت زیاد ایجاد شد ه بود ند ، د ر اثر تحریمها از د ست رفته اند . بازگشت به این بازارها پس از رفع تحریمها نیز هزینهبر و زمانبر خواهد بود .
نیاز به تغییرات اساسی
د کتر پازوکی د ر تحلیل‌های خود د رباره وضعیت تجارت خارجی ایران د ر سال‌های اخیر، به عواملی چون تحریمها، نوسانات اقتصاد ی، و سیاست‌های تجاری کوتاه‌مد ت اشاره کرد ه است که به کاهش نفوذ ایران د ر بازارهای جهانی و افت تنوع محصولات صاد راتی منجر شد ه است. او معتقد است که د ر د هه ۸۰، اقتصاد ایران از نظر باز بود ن و د رجه ارتباطات تجاری با سایر کشورها روند صعود ی د اشت، اما از نیمه د وم این د هه و به‌ویژه د ر د هه ۹۰، به د لیل نوسانات اقتصاد ی و بحران‌های جهانی، این روند نزولی شد .
پازوکی همچنین تأکید می‌کند که تحریمها باعث کاهش تنوع شرکای صاد راتی ایران شد ه‌اند . د ر واقع، ایران اکنون بیشتر به چند شریک تجاری خاص محد ود شد ه است، که این به نوعی نشان‌د هند ه آسیب‌پذیری بیشتر اقتصاد کشور د ر برابر بحران‌هاست. علاوه بر این، د ر بخش محصولات صاد راتی، هرچند تعد اد کالاهای صاد راتی ایران افزایش یافته، اما این افزایش کمتر از روند جهانی بود ه و د ر نتیجه رتبه ایران د ر تعد اد کالاهای صاد راتی کاهش یافته است.
د ر این زمینه، به‌ویژه از نفوذ ایران د ر بازارهای صاد راتی چهار محصول استراتژیک خود مانند خرما، زعفران، پسته و فرش کاسته شد ه است. پازوکی همچنین به ضعف د ر سیاست‌های تجاری ایران اشاره می‌کند و این را یکی از د لایل اصلی کاهش تنوع صاد راتی و کاهش ماند گاری کالاها د ر سبد صاد راتی کشور می‌د اند . از نظر او، سیاست‌های تجاری عمد تاً واکنشی و کوتاه‌مد ت بود ه‌اند ، که باعث شد ه بخش‌های مختلف اقتصاد ایران به‌شد ت آسیب‌پذیر شوند . همچنین د ر مورد شاخص اکمال تجاری، ایران بیشترین میزان تطابق را با کشورهایی مانند سوریه د اشته، اما مباد لات تجاری با این کشورها بسیار ناچیز است. د ر مقابل، چین که بزرگترین شریک تجاری ایران است، کمترین تطابق ساختاری را با ایران د ارد ، که نشان‌د هند ه عد م تناسب د ر ترکیب کالاهای مباد له‌شد ه است.
د ر نهایت، د کتر پازوکی به تأثیرات شد ید تحریمها بر ساختار تجارت خارجی ایران اشاره می‌کند . تحریمها نه تنها محد ود یت‌هایی د ر انتخاب شرکای تجاری به وجود آورد ه، بلکه بازارهای تاریخی ایران را از د ست د اد ه است. این وضعیت موجب شد ه که ایران نتواند به راحتی به بازارهای قبلی خود بازگشته و یا وارد بازارهای جد ید شود .
به طور کلی، نظر د کتر پازوکی بر این است که برای بهبود وضعیت تجارت خارجی ایران، نیاز به تغییرات اساسی د ر سیاست‌ها، به‌ویژه د ر راستای تقویت تنوع شرکای تجاری، بازسازی نفوذ د ر بازارهای جهانی، و ایجاد یک استراتژی تجاری بلند مد ت و پاید ار وجود د ارد .
source