قدرت نمایی جامعه، شجاعت پزشکیان

«آرمان امروز» واکنش ها به استرداد لایحه فضای مجازی را بررسی می‌کند؛

آرمان امروز- محمد سعید رضایی: در پی واکنش‌های مردمی و انتقادات کارشناسانه نسبت به لایحه «مقابله با محتوای خلاف واقع در فضای مجازی» این لایحه که در ابتدا نیز مطرح کردن و تصویب دو فوریتی آن، به نظر اشتباه بود، از سوی دولت پس گرفته شود. اقدامی که از سوی بسیاری از ناظران به‌عنوان نقطه عطفی در تعامل دولت با افکار عمومی تعبیر شده است. به گفته سخنگوی دولت، «رئیس‌جمهور با تأکید بر ضرورت حفظ انسجام ملی و توجه به خواست عمومی جامعه، دستور استرداد این لایحه را صادر کرد.» این تصمیم در حالی اتخاذ شد که طی روزهای گذشته، کارشناسان، فعالان فضای مجازی و کاربران شبکه‌های اجتماعی، با لحنی صریح و گاه انتقادی، نسبت به مفاد محدودکننده این لایحه هشدار داده بودند، آن هم در شرایطی که کشور نیاز به گشایش و فضای باز جامعه مدنی و تعامل با رئیس جمهور مردم دارد، نه محدودیت و بگیر و ببند. در شرایطی که برخی از معاونت های نهاد ریاست جمهوری پیش‌تر بدون ارزیابی کافی، این لایحه را در قالب دو فوریت به رئیس‌جمهور ارائه داده بودند، رئیس‌جمهور با توجه به موج نارضایتی عمومی، تصمیم به بازپس‌گیری آن گرفت. ناظران، این اقدام را نشانه‌ای از رویکرد متفاوت دکتر پزشکیان در قیاس با برخی دولت‌های پیشین می‌دانند؛ رویکردی که به‌جای تقابل با جامعه، بر هم‌سویی با مطالبات مردم تأکید دارد.
از منظر جامعه‌شناختی خود خواسته، این عقب‌نشینی نشان می‌دهد که کنش جمعی و آگاهی عمومی، همچنان می‌تواند در مسیر سیاست‌گذاری نقش‌آفرین باشد. این موضوع نشانگر این است که در نظام فکری مسعود پزشکیان (برخلاف برخی از روسای جمهوری سابق) رویکرد توجه به خواسته مردم اهمیت جدی دارد و پیش تر هم ثابت کرده که او و دولت متبوعش اقدامی نمی‌کنند که باعث شود روبه روی مردم بایستند. البته در این میان، مردم نیز با به‌کارگیری ابزارهای مدنی و رسانه‌ای، نشان دادند که می‌توانند فضای گفت‌وگو را از انفعال خارج کرده و به مشارکتی فعال بدل کنند. یکی از نکات قابل‌تأمل در این رخداد، واکنش سریع و یکپارچه جامعه به تصویب لایحه‌ای بود که آن را ناقض حقوق ارتباطی و آزادی‌های دیجیتال می‌دانست. جامعه مدنی، این بار نه از موضع ستیز، بلکه با روشنگری، نقد مستند و گفت‌وگو، مانع از پیشروی لایحه‌ای شد که آن را در تضاد با خواست عمومی تلقی می‌کرد. در شرایطی که انتظار می‌رود دولت‌ها در دوران گذار فناوری، سیاست‌های ایجابی در پیش گیرند، تلاش برای جرم‌انگاری نقد در فضای مجازی و محدودسازی ارتباطات آنلاین، با واقعیت تحولات اجتماعی و تکنولوژیک ناسازگار است. همین ناهماهنگی، پایه‌های مشروعیت چنین لوایحی را سست کرده و مقاومت اجتماعی را تقویت می‌کند.
تعامل، نه تقابل در سایه تمکین به خواست عمومی
برخی تحلیلگران این رویداد را نشانه‌ای از شکل‌گیری یک هسته تعامل‌گرا در رأس دولت می‌دانند؛ جایی که نه فقط رئیس‌جمهور، بلکه نهادهای تصمیم‌گیر، در پی آن‌اند که سیاست‌گذاری‌های کلان با همراهی جامعه پیش برود، نه در تقابل با آن. تجربه اخیر نشان داد که توجه به افکار عمومی نه‌تنها منجر به کاهش هزینه‌های سیاسی می‌شود، بلکه اعتماد از دست‌رفته میان مردم و ساختارهای حکمرانی را نیز ترمیم می‌کند. دکتر پزشکیان در این مسیر، نخستین گام را برداشت و با اعلام رسمی استرداد لایحه، به جامعه این پیام را داد که سیاست‌ورزی در دوره او بر پایه شنیدن، همدلی و اصلاح خواهد بود.
فرق می‌کند که چه کسی رییس جمهور باشد
در این شرایط بخشی از واکنش ها به استرداد لایحه «مقابله با محتوای خلاف واقع در فضای مجازی» را با یکدیگر می خوانیم.
محمدجواد آذری جهرمی، وزیر پیشین ارتباطات در شبکه ایکس نوشت: «از توجه رئیس جمهور محترم به اعتراضات عموم مردم و استرداد لایحه اخیر، تشکر و قدردانی می‌کنم. امیدوارم بزودی شاهد قدردانی مردمی دیگری از ایشان و مسوولین ذی‌ربط در راستای رفع محدودیت‌های اینترنتی که در زمان انتخابات وعده داده شد؛ نیز باشیم…» احمد زیدآبادی، فعال سیاسی و روزنامه نگار نوشت: «تصمیم ارجمند دولت آنکه به اشتباه خود اعتراف می‌کند و از آن بازمی‌گردد، در ادبیات دینی ما یعنی اهلِ انابه و توبه است. خداوند بازگشت‌کنندگان را دوست دارد. اما آنکه بر کار اشتباه اصرار ورزد، دلش سنگ و از رحمت خدا محروم می‌شود. از این جهت، استرداد لایحهٔ مقابله با محتوای خلاف واقع در فضای مجازی از سوی دولت را باید به آقای دکتر پزشکیان و همکارانش تبریک گفت. باشد که مورد رحمت خداوند قرار گیرد و بر مشکلات غلبه کند. به نظر من، بازگشت از تصمیم نادرست بسیار ارجمندتر از حتی تصمیم درست است! تصمیم درست را حتی مستبدان هم ممکن است بگیرند، اما فرق آنان با اهل انابه و مشورت این است که نمی‌توانند از تصمیم نادرست خود بازگردند. از این رو تفاوت آدم مستبد و آزادمنش در این نیست که اولی همیشه تصمیمات غلط و دومی همواره تصمیمات درست می‌گیرد چون هر دو خواه ناخواه مخلوطی از تصمیمات غلط و درست می‌گیرند. فرق‌شان به واقع در این است که مستبد در تصمیم نادرست خود تردید نمی‌کند و راه بازگشت از آن را سد می‌کند، اما آزادمنش بر احتمال نادرستی تصمیم خود واقف است و به محض فهم و مشاهدهٔ آثار آن، تصمیمش را اصلاح می‌کند» ابراهیم اصغرزاده، فعال سیاسی نوشت: «استرداد تشکر دارد؟ نه،ضرورتی برای تشکر نیست.استرداد لایحه عقب‌نشینی ازیک خطای حقوقی‌و‌سیاسی است،نه یک لطف یا امتیاز. دولت باید بابت ورود به حوزه‌ای که صراحتاً درتقابل با حقوق‌اساسی مردم است،پاسخگو باشد. تشکر، بدون اذعان به اشتباه، به معنای مشروعیت‌بخشی به خطای بنیادین دولت است» عبدالکریم حسین‌زاده، معاون پزشکیان هم گفت: «رئیس‌جمهوری در ابتدای جلسه هیات دولت و قبل از شروع مذاکرات شخصا دستور استرداد لایحه مقابله با محتوای خلاف واقع را صادر کردند. حرمت افکار و مطالبات عمومی در ذهن‌ و‌ روح رئیس‌جمهوری و دولت زنده است. تفاوت‌های سیاسی در شنیدن صدای جامعه و اصلاح تصمیمات به نفع ملت متبلور می‌شود.» اما علی بهادری جهرمی، سخنگوی دولت سیزدهم که این لایحه در زمان آنها تهیه شده نوشت: «‌دولت ۹ روز پس از ارسال، لایحه خود را مسترد کرد. حفظ انسجام که محورمباحث اخیرکشور بوده،در۳مرحله بررسی لایحه درقوه‌قضاییه،کمیسیونها و صحن دولت وهنگام تصویب دوفوریت دردولت و مجلس مدنظر نبود؟نظر متخصصان و کارکارشناسی چطور؟ مطابق قانون شفافیت دولت مکلف است مشروح مذاکرات جلسات را منتشرکند.» سعید شریعتی، فعال سیاسی هم در فضای مجازی نوشت: «‌دولت استرداد ‎لایحه فضای مجازی را تصویب کرد. کار درست شایسته تقدیر است.» محسن برهانی، حقوقدان و استاد دانشگاه باور دارد که «‌تلاش یک‌هفته‌ای ثمر داد و لایحه مسترد و بلایی از سر همه دفع شد. خدا را شکر اگر دیگری رییس جمهور می‌شد یا آن دیگری رییس جمهور می‌ماند، آیا چنین استردادی محقق می‌شد؟ فرق می‌کند که چه کسی رییس جمهور باشد.»
محمدجعفر قائم پناه، معاون اجرایی پزشکیان هم نوشت: «امروز، هیئت وزیران با اکثریتی قاطع به استرداد لایحه‌ی «مقابله با انتشار محتوای خبری خلاف واقع در فضای مجازی» رأی داد. دولت وفاق ملی و رئیس جمهور ‎پزشکیان، شنونده‌ی صدای مردم هستند و در برابر خواست ملت نخواهند ایستاد.» جلال رشیدی کوچی، نماینده سابق مجلس خطاب قرار دادن دکتر پزشکیان نوشت: «از اینکه که برای اولین بار در بین روسای جمهور چند دوره اخیر، شجاعت پذیرش اشتباه را داشتید و صدای مردم را شنیدید و لایحه نامناسب و نگران‌کننده مربوط به فضای مجازی را پس گرفتند، تشکر می‌کنم. لطفا با رفع فیلترینگ اقدام زیبای خود را تکمیل کنید.»