آرمان امروز : طی یکی دو دهه گذشته مردم ایران بارها اخبار مربوط به بروز پدیده گردوغبار و طوفان شن در استان‌های کرمان و سیستان بلوچستان را در صفحات تلویزیون دیده اند. پدیده‌ای که امروز به دلایل مختلف گسترش یافته و برخی مناطق دیگر ایران عزیز را در بر گرفته و نیازمند توجه جدی مسئولان و مردم برای توقف آن است.
استان قم نیز چندسالی است میزبان پدیده گرد و غبار و افزایش آلاینده‌های موجود در هوا است به گونه که طبق آخرین آمار در چهار ماه نخست سال ۱۴۰۴، رکورد بی سابقه ۶۱ روز گرد و غباری را در این استان ثبت شده و تنها در تیر امسال مردم قم ۲۴ روز را با این پدیده سپری کرده که در نوع خود یک رکورد بی سابقه محسوب می‌شود.
مدیر کل هواشناسی قم در این خصوص با بیان اینکه بسیاری از عوامل که بیشتر انسان ساخت هستند، سبب تبدیل دشت مسیله قم در منطقه شرق استان به کانون مستعد تولید گرد و خاک شده‌اند، گفت: همین موضوع سبب شده با کوچک‌ترین وزش باد با جهت شرقی، خاک از سطح زمین بلند شده و با توجه به مسافت کم این دشت با مناطق مسکونی استان، گرد و خاک گسترده در سطح استان بروز نماید. مهران حیدری اضافه کرد: با همکاری و تعامل خوبی که بین هواشناسی و دستگاه‌های متولی این امر در استان وجود دارد، مراحل ساخت ایستگاه هواشناسی در مناطق شرق استان در دست اقدام است که این ایستگاه می‌تواند نقش مؤثری در رصد و پایش، پیش بینی و همچنین مباحث کنترل این پدیده را ایفا کند. بررسی وضعیت هوای قم از ابتدای سال ۱۴۰۳ تا شهریور این سال نشان می‌دهد، هوای قم در یک سوم از روزهای سال ناسالم بوده که این نشان می‌دهد وضعیت گرد و غبار در استان قم طی سال‌های گذشته بسیار پیچیده‌تر شده و به دلیل خشکسالی و بی‌توجهی‌های صورت گرفته به مسأله محیط زیست، قم به دومین استان کشور در تولید گردوغبار تبدیل شده است.
تنها در سال گذشته در سطح کشور ۳۵ میلیون هکتار عرصه آسیب‌دیده و کانون تولید گردوغبار شناسایی شده که در مجموع سالیانه چهار میلیون تن گردوغبار تولید و روانه شهرها می‌کنند که به گفته مدیرکل سابق محیط زیست قم، بیش از ۱۰۰ هزار هکتار از عرصه‌های طبیعی قم به کانون تولید گردوخاک تبدیل شده که وضعیت ۴۰ هزار هکتار از آن بحرانی است و ۳۰۰ هزار هکتار از مساحت این استان نیز مستعد تولید گردوخاک می‌باشد.
یکی از دلایلی که همواره برای بروز پدیده گرد و غبار در سراسر ایران بیان می‌شود موضوع آغاز این پدیده از کشورهای همجوار و انتقال آن به استان‌ها و مناطق مختلف ایران است. برخی از صاحب نظران در این عرصه، بیابان‌های واقع در کشورهای عراق، سوریه، عربستان، کویت و امارات متحده عربی را یکی از دلایل و درواقع منابع آغاز گرد و خاکی می‌دانند که بخش‌های وسیعی از کشور ازجمله غرب، جنوب غرب و سواحل خلیج فارس را تحت تأثیر خود قرار می‌دهند.
همچنین زمین‌های کشاورزی رها شده و از دست رفتن رطوبت خاک که از پیامدهای اشغال کشور عراق و فرار یا کوچ مردم آن کشور به جاهای دیگر کشورشان و اشتغال به کارهای دیگر در بیش از ۲۰ سال گذشته است، باعث افزایش فراوانی زمین‌های خشک با خاک بسیار نرم کشور عراق است که با وزش بادهای غربی، عامل دیگری برای ایجاد این پدیده مخرب شده است. از سوی دیگر بر اساس یک پژوهش علمی گردآوری شده با عنوان «بررسی رخدادهای گردوغبار در استان قم با مدل رقومی و مطالعه کاربری اراضی منشأ آنها با استفاده از طبقه‌بندی تصاویر ماهواره‌ای» که طی سال‌های اخیر در نشریه پژوهش‌های حفاظت آب و خاک منتشر شد، ۳۰ منطقه با خاک و پوشش متفاوت به‌عنوان منبع گردوغبار وجود دارد که شامل ۲۰ لکه زمین بایر، ۵ لکه زمین نمکی و ۵ لکه زمین شنی یا ماسه‌ای است که منابع عمده طوفان‌های گرد و غباری مطالعه شده استان در این تحقیق، در نیمه شرقی استان، در مجاورت دریاچه نمک و دشت لوت واقع شده است و در قسمت آخر، داده‌های هواشناسی که مستقیماً وقوع طوفان‌های گردوغبار را گزارش می‌دهند، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. این مطالعه تاکید کرده است که عمده منشأ رخدادهای گردوغباری مطالعه شده در این پژوهش از مناطق شرقی همجوار مانند سمنان است و این طوفان‌ها در نهایت به‌عنوان یک رویداد گردوغبار داخلی در نظر گرفته می‌شوند. اما چه کسی است که نداند هم اکنون دلایل اصلی بروز این میزان گرد و غبار در استان قم تنها بیابان‌های کشورها یا استان‌های دیگر نیست و آمار به جای مانده تا سال ۱۴۰۳ نشان می‌دهد که بیش از ۳۰۰ هزار هکتار از اراضی استان مستعد ایجاد پدیده گرد و غبار هستند که از این میزان ۳۰ هزار هکتار عرصه بحرانی محسوب می‌گردد و لزوم اقدام ۲۲ دستگاه مربوط به پدیده گرد و غبار برای اصلاح این وضعیت ضروری است. در سفر دور دوم رئیس جمهور شهید، آیت الله سید ابراهیم رئیسی به قم مقرر گشت تا در ۲ هزار هکتار از این کانون‌ها مالچ پاشی‌های سازگار با محیط زیست انجام بگیرد که به گفته مسؤولان محیط زیست قم تحقق آن در هاله‌ای از ابهام قرار دارد و ۱۵۴ میلیون مکعب از حقابه های دریاچه نمک قم نیز که از سال ۹۶ بر اساس مصوبات کشوری و دولت وقت تعیین شده بود با گذشت بیش از یک دهه هنوز اختصاص نیافته است و اعتبارات کنونی نیز نسبت به این پدیده ناچیز است و این در حالی است که از نظر سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری استان قم برای کاشت نهال در مناطقی از شرق قم که مهم‌ترین کانون خیزش گردوغبار است، دست‌کم باید ۱.۵ همت طی چهار سال آینده اختصاص یابد تا وضعیت کنونی دشت مسیله، سراجه و اطراف آنها تا حدودی مدیریت شود. مقابله با گرد و غبار یک مسئله چندوجهی است که نیازمند همکاری و هم‌افزایی بین سازمان‌های مختلف مانند منابع طبیعی، محیط زیست، وزارت نفت و سایر دستگاه‌های مرتبط است لذا تشکیل ستاد ویژه‌ای با حضور نمایندگان وزارتخانه‌های مختلف و با اختیارات کافی، می‌تواند به تسریع در روند اجرای اقدامات و تخصیص منابع لازم برای مقابله با گرد و غبار کمک کند. همچنین حمایت و مشارکت مردم و گروه‌های مردم نهاد در اجرای برنامه‌های مقابله با گرد و غبار نیز بسیار مهم است. اطلاع‌رسانی و آموزش به مردم در مورد راه‌های کاهش تولید گرد و غبار و مشارکت در طرح‌های مختلف، می‌تواند تأثیر بسزایی در این امر داشته باشد./مهر
source