آرمان امروز-سرویس دیپلماسی: در روز سه‌شنبه ۱۸ شهریور، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران و رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در مراسمی رسمی در قاهره تفاهم‌نامه‌ای تاریخی امضا کردند که نقطه عطفی در روابط ایران و این نهاد بین‌المللی به شمار می‌رود. این توافق، که با حضور مقامات ارشد مصری به عنوان میانجی برگزار شد، بر تقویت همکاری‌های دوجانبه میان ایران و آژانس تمرکز دارد و می‌تواند از فعال شدن مکانیسم ماشه (اسنپ‌بک) جلوگیری کرده و راه را برای ازسرگیری مذاکرات با ایالات متحده هموار کند. این رویداد در فضایی از امیدواری و با هدف کاهش تنش‌های طولانی‌مدت میان تهران و آژانس شکل گرفت.
مذاکرات منجر به این تفاهم‌نامه پس از چندین ماه تنش و بن‌بست شکل گرفت. در پی تحولات اخیر منطقه، به‌ویژه پس از تشدید اختلافات بر سر فعالیت‌های هسته‌ای ایران، تهران تصمیم گرفت رویکردی عمل‌گرایانه در پیش بگیرد. عراقچی، که از زمان تصدی وزارت خارجه بر دیپلماسی فعال تأکید کرده، در این نشست با گروسی بر لزوم اعتمادسازی متقابل تأکید کرد. او اعلام کرد که ایران آماده است تا در چارچوبی شفاف و با رعایت ملاحظات امنیتی خود، همکاری با آژانس را گسترش دهد. گروسی نیز این توافق را گامی حیاتی برای بازسازی روابط توصیف کرد و از تعهد ایران به بازرسی‌های فنی استقبال نمود.
این تفاهم‌نامه شامل بندهایی برای ازسرگیری بازرسی‌های منظم آژانس از تأسیسات هسته‌ای ایران، تبادل اطلاعات فنی و ایجاد سازوکارهایی برای حل اختلافات احتمالی است. برخلاف توافقات گذشته که گاه به دلیل فشارهای سیاسی متوقف شده بودند، این سند بر اصول همکاری متقابل و احترام به حاکمیت ملی ایران استوار است. به گفته منابع نزدیک به مذاکرات، ایران متعهد شده است که دسترسی‌های لازم به تأسیسات غیرنظامی خود را فراهم کند، در حالی که آژانس نیز پذیرفته است که بازرسی‌ها را با رعایت پروتکل‌های امنیتی ایران انجام دهد.
این تعادل می‌تواند به کاهش سوءتفاهم‌ها کمک کند.
یکی از مهم‌ترین نتایج این تفاهم‌نامه، کاهش خطر فعال شدن مکانیسم ماشه است. این مکانیسم، که در توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ (برجام) پیش‌بینی شده، به کشورهای عضو اجازه می‌دهد در صورت نقض تعهدات ایران، تحریم‌های سازمان ملل را بازگردانند. کشورهای اروپایی، به‌ویژه بریتانیا، فرانسه و آلمان، پیش‌تر تهدید کرده بودند که در صورت عدم همکاری ایران با آژانس، تا پایان پاییز ۱۴۰۴ برای فعال‌سازی این مکانیسم اقدام خواهند کرد. امضای این توافق‌نامه، با ایجاد فضایی برای دیپلماسی، این تهدید را تا حد زیادی خنثی کرده است. گروسی در سخنرانی خود پس از امضا تأکید کرد که «این توافق، پلی برای ادامه گفت‌وگوها و جلوگیری از تقابل است».
علاوه بر این، این تفاهم‌نامه می‌تواند به باز شدن مسیر مذاکرات میان ایران و ایالات متحده منجر شود. روابط تهران و واشنگتن از زمان خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ به شدت متشنج شده است. با این حال، امضای این سند نشان‌دهنده اراده ایران برای بازگشت به دیپلماسی است. عراقچی در اظهاراتی پس از مراسم امضا، به‌طور غیرمستقیم به آمادگی ایران برای مذاکره در صورت لغو تحریم‌های اقتصادی اشاره کرد. او تأکید کرد که ایران به دنبال توافقی عادلانه است که منافع ملی‌اش را تضمین کند. از سوی دیگر، گروسی نیز نقش آژانس را به عنوان تسهیل‌کننده مذاکرات احتمالی برجسته کرد و آمادگی این نهاد برای حمایت از گفت‌وگوهای گسترده‌تر را اعلام نمود.
نقش مصر به عنوان میانجی در این فرآیند نیز قابل توجه است. قاهره، که در سال‌های اخیر تلاش کرده جایگاه خود را به عنوان یک میانجی بی‌طرف در منطقه تقویت کند، با میزبانی این مذاکرات گامی مهم در این مسیر برداشت. عبدالفتاح سیسی، رئیس‌جمهور مصر، در دیدار با عراقچی از این توافق به عنوان نمونه‌ای از «دیپلماسی مسئولانه» یاد کرد و ابراز امیدواری نمود که این همکاری به ثبات منطقه‌ای منجر شود. این میانجی‌گری می‌تواند الگویی برای حل سایر اختلافات منطقه‌ای باشد.
با وجود این پیشرفت، چالش‌هایی همچنان باقی است. اجرای موفق این تفاهم‌نامه به پایبندی همه طرف‌ها به تعهداتشان بستگی دارد. ایران خواستار آن است که آژانس از هرگونه سیاسی‌کاری دوری کند و بازرسی‌ها را در چارچوبی فنی انجام دهد. در مقابل، کشورهای غربی همچنان نگرانی‌هایی درباره برنامه هسته‌ای ایران دارند، هرچند تهران بارها تأکید کرده که فعالیت‌هایش صلح‌آمیز است. همچنین، واکنش دولت آمریکا به این توافق تعیین‌کننده خواهد بود. برخی تحلیلگران معتقدند که واشنگتن ممکن است از این فرصت برای کاهش تنش‌ها استفاده کند اما فشارهای داخلی و منطقه‌ای می‌تواند این روند را پیچیده کند. در مجموع، امضای تفاهم‌نامه میان عراقچی و گروسی گامی مثبت در جهت کاهش تنش‌ها و تقویت دیپلماسی است. این توافق نه‌تنها از بازگشت تحریم‌های سازمان ملل جلوگیری می‌کند، بلکه می‌تواند زمینه‌ساز گفت‌وگوهای گسترده‌تر با هدف احیای برجام یا حتی دستیابی به توافقی جدید باشد. موفقیت این ابتکار به اراده سیاسی طرف‌ها، مدیریت انتظارات و ایجاد اعتماد متقابل بستگی دارد.
source