کویرهای اصفهان و گردشگری بی‌ضابطه

آرمان امروز : اصفهان – گسترش سریع تورهای کویرگردی در اصفهان، در نبود طرح جامع و نظارت مؤثر، باعث شده این پهنه‌های طبیعی به جولانگاه سودجویانی تبدیل شوند که با نام گردشگری، طبیعت را می‌فرسایند.
در گستره طلایی کویرهای اصفهان، جایی میان افق بی‌انتها و سکوتی که تنها صدای باد آن را می‌شکند، صنعتی آرام اما اثرگذار در حال رشد است؛ گردشگری کویری. پدیده‌ای که طی سال‌های اخیر، از مرنجاب و ورزنه تا بیابانک و نائین را به مقصد گردشگران داخلی و خارجی تبدیل کرده است. این توسعه اما، همچون بسیاری از جریان‌های گردشگری نوظهور، در کنار فرصت‌های اقتصادی و فرهنگی، چالش‌ها و پرسش‌های تازه‌ای نیز با خود آورده است.
رشد ناگهانی تورهای کویرگردی، تبلیغات گسترده در فضای مجازی و ورود گروه‌های فاقد مجوز به این حوزه، موجب شده توازن میان حفظ منابع طبیعی، ایمنی گردشگران و منافع اقتصادی دچار اختلال شود. در بسیاری از مناطق، نبود چارچوب مشخص برای فعالیت تورها، کمبود زیرساخت‌های لازم و ناهماهنگی میان نهادهای اجرایی، نگرانی‌هایی در میان فعالان و کارشناسان ایجاد کرده است.
در این گزارش، ابعاد مختلف این مسئله از منظر مدیریتی و اجرایی، و نیز نگاه فعالان عرصه گردشگری کویر مورد بررسی قرار گرفته است؛ گزارشی که می‌کوشد تصویری روشن از واقعیت‌های موجود، دغدغه‌ها و ظرفیت‌های پنهان گردشگری کویری اصفهان ارائه دهد و به این پرسش بپردازد که چگونه می‌توان میان حفظ طبیعت بکر کویر و بهره‌برداری پایدار از آن تعادل برقرار کرد.
تورگردانان چه می‌گویند؟
بهنام یوسفی، یکی از تورگردانان باسابقه که بیش از ده سال در زمینه برگزاری تورهای کویری فعالیت دارد، در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: مهم‌ترین نیاز امروز ما در حوزه کویرگردی، وجود قوانین مشخص و یکپارچه است. بسیاری از تورگردان‌های مجاز به دلیل نبود سازوکار روشن، در رقابت با تورهای غیرمجاز دچار مشکل می‌شوند. وقتی فردی در فضای مجازی بدون پرداخت مالیات، بدون بیمه و بدون تعهد، بسته سفر ارزان‌تر ارائه می‌کند، طبیعتاً بخشی از مسافران به سمت او جذب می‌شوند و در نهایت این موضوع به زیان کل صنعت گردشگری تمام می‌شود.
وی افزود: ما بارها پیشنهاد کرده‌ایم که طرح جامع کویر سریع‌تر تصویب شود و برای هر محدوده، ضوابط مشخصی تعیین گردد. به‌ویژه در مناطقی مانند ورزنه، نائین و خور و بیابانک که ظرفیت بالایی برای توسعه گردشگری کویری دارند. اگر چارچوب فعالیت‌ها روشن شود، هم گردشگران خدمات ایمن‌تری دریافت می‌کنند و هم تورگردانان قانونمند با آرامش بیشتری فعالیت خواهند داشت.
این تورگردان تاکید کرد که همکاری میان بخش خصوصی و اداره میراث فرهنگی در سال‌های اخیر بهتر شده، اما همچنان در زمینه کنترل تبلیغات مجازی و رسیدگی به گزارش‌های مردمی نیاز به سرعت و هماهنگی بیشتری وجود دارد.
در همین زمینه، سمیه رفیعی، دیگر تورگردان فعال در حوزه طبیعت‌گردی کویر، در گفتگو با خبرنگار مهر بیان کرد: گردشگری کویری فقط یک تفریح نیست، بلکه تجربه‌ای فرهنگی و آموزشی است. بسیاری از گردشگران خارجی که به کویر اصفهان می‌آیند، به دنبال شناخت زیست‌بوم محلی و تعامل با مردم منطقه هستند. اگر این گردشگران با تورهای غیرمجاز روبه‌رو شوند و تجربه بدی کسب کنند، تصویر ایران و اصفهان در ذهن آنان مخدوش می‌شود.
وی افزود: تورهای مجاز هزینه‌های بیشتری دارند چون بیمه، مجوز، راهنمای رسمی و امکانات ایمنی ارائه می‌دهند، اما تورهای غیرمجاز با حداقل امکانات و گاه بدون رعایت ایمنی وارد کویر می‌شوند. اگر در مسیر حادثه‌ای رخ دهد، هیچ نهادی پاسخگو نیست و خسارت آن هم متوجه مسافران و هم چهره گردشگری استان می‌شود.
رفیعی همچنین از رسانه‌ها خواست تا اطلاع‌رسانی بیشتری درباره تفاوت تورهای مجاز و غیرمجاز انجام دهند و گفت: مردم باید بدانند که مجوز بند ب نشانه اعتبار و امنیت تور است و انتخاب تورهای دارای مجوز در واقع حمایت از گردشگری مسئولانه و پایدار است.
علیرضا حبیبی، معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان در گفتگو با خبرنگار مهر، با اشاره به وضعیت تورهای کویرگردی در سطح استان گفت که بخش قابل توجهی از این تورها تحت نظارت آژانس‌های مجاز فعالیت می‌کنند، اما در کنار آن، برخی افراد بدون دریافت مجوز رسمی اقدام به تبلیغ و اجرای برنامه‌های کویرگردی در فضای مجازی کرده‌اند که این موضوع نگرانی‌هایی را برای دستگاه‌های مسئول ایجاد کرده است.
وی اظهار کرد: ما دو گونه تور داریم؛ نخست تورهایی که توسط تورگردان‌های مجاز هدایت و برنامه‌ریزی می‌شوند، یعنی آژانس‌های مسافرتی که از اداره کل میراث فرهنگی مجوز دارند. دوم، تورگردان‌هایی که بدون هیچ‌گونه مجوز رسمی، در فضای مجازی اقدام به جذب مخاطب و برگزاری تور می‌کنند و عمدتاً از مناطق طبیعی و به‌ویژه کویرها برای برگزاری برنامه‌های خود استفاده می‌نمایند.
به گفته حبیبی، کویر در استان اصفهان محدوده و مرز مشخصی ندارد و همین مسئله کنترل کامل و همه‌جانبه بر این عرصه‌های گسترده را دشوار کرده است.
او توضیح داد: برخی از کویرها مانند واحد و مرنجاب جزو تأسیسات گردشگری دارای مجوز محسوب می‌شوند و تا حدی نظارت بر آنها صورت می‌گیرد، اما تورگردان‌های غیرمجاز معمولاً از مسیرهای فرعی وارد این مناطق می‌شوند و در این مسیر تخلفاتی نیز رخ می‌دهد که خوشبختانه نیروی انتظامی محلی و نیروهای بسیج در این زمینه همکاری بسیار خوبی دارند و مانع از گسترش این تخلفات می‌شوند.
وی با اشاره به گستردگی پهنه‌های کویری در استان اصفهان بیان کرد: نظارت کامل و فراگیر بر این وسعت، آن هم بدون وجود مرز و ورودی مشخص، کاری بسیار دشوار است. با این حال، اداره کل میراث فرهنگی تلاش می‌کند با کمک انجمن‌های صنفی تأسیسات گردشگری، جامعه تورگردان‌های اصفهان و تشکل‌های مردم‌نهاد فعال در حوزه گردشگری، فضا را تا حد ممکن تحت رصد و کنترل داشته باشد.
معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان با اشاره به همکاری گسترده دستگاه‌های انتظامی و قضائی در مقابله با فعالیت‌های غیرمجاز افزود: هماهنگی‌های لازم میان این اداره، پلیس فتا، پلیس اماکن، فرماندهی انتظامی استان و دادستانی اصفهان انجام شده است.
وی گفت: بسیاری از گزارش‌های مردمی یا مواردی که از سوی نیروهای نظارتی شناسایی می‌شوند، به صورت رسمی به دادستانی ارسال می‌شود تا با دستور قضائی نسبت به مسدودسازی صفحات مجازی تورگردان‌های متخلف اقدام شود.