گفت و گو با برخی از کارگردانان سی وپنجمین جشنواره تئاتر استانی خراسان رضوی | جشنواره، بستری برای گفت وگو و تعامل هنری است

به گزارش شهرآرانیوز؛ سی وپنجمین دوره جشنواره تئاتر خراسان رضوی «رضوان» به عنوان یکی از مهم‌ترین رویداد‌های هنری استان، در آخرین هفته آبان ماه امسال در جریان است. این جشنواره که میزبان اجرا‌های پرشور صحنه‌ای و آثار تأثیرگذار خیابانی بود، یک بار دیگر اهمیت نقش بنیادین تئاتر در پویایی اجتماعی و فرهنگ سازی جامعه را اثبات کرد؛ چرا که تئاتر همواره بستری زنده برای گفت‌و‌گو و نقد مسائل شهری و تاریخی بوده است.

در سی وپنجمین دوره جشنواره تئاتر استانی که از ۲۵ آبان در مشهد آغاز شد، سیزده اثر صحنه‌ای و سیزده اثر خیابانی در بخش مسابقه اجرا شدند و امروز برگزیدگان آن طی مراسم اختتامیه با حضور هنرمندان و مدیران هنری کشور و استان معرفی می‌شوند. برگزاری این دوره از جشنواره فرصتی شد که با برخی از هنرمندان عرصه تئاتر که در این دوره شرکت کردند، گفت وگوی مفصلی داشته باشیم.

فضای نقد و تجربه، نقطه مثبت جشنواره

امیرحسین الهی، کارگردان و نویسنده نمایش «رتق و فتق همایونی» که اولین اجرای صحنه‌ای جشنواره را در پردیس تازه تأسیس «آکتور» به نام خود ثبت کرد، در تشریح این دوره جشنواره اظهارکرد: این اولین باری است که در این جشنواره شرکت می‌کنم و به اعتقادم فرصت بسیار خوبی است برای کارگردانانی مثل ما که تازه شروع کرده‌ایم و از نسل جدید تئاتر مشهد محسوب می‌شویم.

او یادآور شد: این رویداد باعث می‌شود دورهم جمع شویم، ایده هایمان را مطرح کنیم و فضای نقد و تجربه بسیار خوبی شکل بگیرد که برای هر هنرمندی ارزشمند است.

الهی درادامه به جنبه‌های مدیریتی جشنواره اشاره کرد و افزود: یکی از نقاط قوت چشمگیر جشنواره امسال، انتخاب هیئت بازبینی و هیئت داوران بود که انتخاب‌ها هوشمندانه و دقیق بود و افرادی انتخاب شدند که می‌توان با اعتماد کامل به سواد و تخصصشان، تصمیم‌های اتخاذ شده توسط هیئت بازبینی و داوران را پذیرفت.

این هنرمند در بخش چالش ها، به نظم و هماهنگی نسبی در این دوره از جشنواره اشاره کرد و افزود: از لحاظ نظم و زمان بندی‌ها و هماهنگی‌های اجرایی، فکر می‌کنم جشنواره هنوز جای بسیار زیادی برای پیشرفت دارد. اطلاع رسانی‌ها و ساختار اجرایی می‌تواند بسیار بهتر شود، اما امیدوارم این موارد در دوره‌های آتی سامان یابد.

او به تأثیر اجرای عمومی پیش از جشنواره اشاره کرد و گفت: آن هماهنگی و پختگی که در طول ۲۳ شب اجرا در سالن مستقل کسب کردیم، کمک زیادی به ما کرد تا اجرای اول جشنواره را بدون هیچ گونه اشتباه و ناهماهنگی روی صحنه ببریم.

الهی، بزرگ‌ترین مشکل تئاتر مشهد را کمبود زیرساخت‌ها دانست و افزود: درمشهد با کمبود شدید سالن تئاتر مواجهیم؛ وضعیت سالن‌ها به گونه‌ای است که انگار در یک انحصار ناخواسته قرار گرفته‌ایم. گروه‌ها مجبورند برای نوبت اجرا در صف‌های طولانی بایستند و وقتی هم نوبتشان می‌رسد، امکانات نور، صوت یا خود فضا در سالن‌ها اغلب سالم و کافی نیست. افتتاح سالن آکتور یک نقطه امید است، چرا که هم امکانات نوری و صوتی خوبی دارد و هم فضای اجرایی تازه‌ای ایجاد کرده که می‌تواند بار فشار را از روی سالن‌های دیگر بردارد. اما در کل، بزرگ‌ترین مشکل ما همین کمبود سالن و کیفیت امکانات آن است.

تئاتر خیابانی انگیزه نسل جوان است

احسان دلدار، کارگردان و نویسنده نمایش خیابانی «پشت بام»، در حاشیه اجرای اثرش در سی وپنجمین جشنواره تئاتر استان خراسان، انگیزه اصلی خود برای شرکت در این بخش را تأکید بر اهمیت تئاتر خیابانی به عنوان میدانی برای ورود نسل‌های جدیدتر دانست.

او گفت: شرایط کار کردن صحنه، مخصوصا برای جوان ترها، از لحاظ مالی سخت شده است. دوست داشتم با این حرکت نشان دهم که تجربه چند دهه‌ای نیز می‌تواند در این فضا وارد شود و شرکت کند.

این کارگردان معتقد است که تفاوتی میان تئاتر خیابانی و صحنه‌ای نیست و این حضور می‌تواند انگیزه‌ای برای نسل جدید باشد تا ایده‌های خود را اجرایی‌تر کنند.

او در تشریح نمایش «پشت بام» اظهار کرد: اثرش بر اساس تجربه‌های قبلی او در حوزه آسیب شناسی اجتماعی شکل گرفته و داستان دو شخصیت را روایت می‌کند که درگیر یک قتل غیرعمد شده‌اند.

این کارگردان اضافه کرد: در روند قصه، نقد‌هایی هم به بحث معماری اطراف حرم وارد می‌شود. این بافت با وجود هتل‌ها و پروژه‌های ساخت وساز اصالتش آسیب جدی دید که در روایتی کوتاه، این نقد را در اثرم نمایش دادم.

دلدار همچنین اشاره کرد که مسائل مربوط به اعتیاد نیز در روایت دو شخصیت گنجانده شده تا در زمان کوتاه اجرای خیابانی، اثری تأثیرگذار ارائه شود.

او با تأکید بر محدودیت‌های سالنی در مشهد، بیان کرد که تئاتر خیابانی به دلیل حضور مستقیم با مخاطب، تأثیرگذاری ملموس تری دارد و می‌تواند مخاطب مسافری را که وارد شهر می‌شود، درگیر کند. او مشهد را یکی از شهر‌هایی دانست که ظرفیت کار مفصل‌تر بر روی جریان تئاتر خیابانی را دارد، به ویژه اگر مباحث آسیب‌های اجتماعی نیز در کنار موضوع‌های محوری مرتبط با حرم گسترش یابد.

دلدار افزود: هنرمند باید ادبیات لازم برای متقاعد کردن سرمایه گذار را بیاموزد؛ چرا که در هر مناقصه یا طرح ابنیه‌ای، یک هنرمند باید بتواند از طرح خود دفاع کند و دورنمایی ارائه دهد که انگیزه سرمایه گذاری را ایجاد کند.

او ادامه داد: این ضعف دو طرف است؛ دوستان در حوزه‌ای که باید حمایت کنند، ادبیات این فضای فرهنگی را متوجه نمی‌شوند و ما هم ادبیات تعامل و گفتمان سازی برای سرمایه گذار را به درستی تعریف نکرده‌ایم. او درباره بیان دغدغه‌ها در هنر نمایشی تأکید کرد که «تئاتر خیابانی خودش حرفش را می‌زند و نیازی نیست که من چیزی بگویم. اگر بتواند حرفش را بزند، کار ما انجام شده است».

تئاتر، رسانه‌ای اصیل در مقابل ابتذال معاصر

جواد ربیعی نسب، کارگردان و نویسنده نمایش «۹۰ دقیقه پارانوئید» از سبزوار در سی وپنجمین جشنواره تئاتر استان خراسان رضوی حضوریافت و درباره اثرش گفت: حدود پانزده سال سابقه فعالیت نمایشی دارد، در این دوره برای اولین بار به عنوان کارگردان در جشنواره استانی شرکت کرده است، هرچند پیش‌تر سابقه حضور به عنوان نویسنده در دوره‌های قبل با نمایش هایی، چون «قلاده طلا» و «چنگال» را در کارنامه خود دارد.

این هنرمند درباره نمایش «۹۰ دقیقه پارانوئید» گفت: این اثر نمایشنامه‌ای با موضوع اجتماعی است که به خانواده‌ای می‌پردازد که به دلیل اعتیاد پدر، در نهایت به منجلاب قتل غیرعمدی فرو می‌رود و این جنایت تمام خانواده را در بر می‌گیرد. ذهنیت من به عنوان نویسنده این بود که تنش‌های داخل خانواده چگونه به اجتماع سرایت می‌کند.

ربیعی نسب در پاسخ به پرسشی درباره تأثیر تئاتر در انتقال پیام‌های اجتماعی، با تأکید بر جایگاه تئاتر، اظهار کرد: هنر نمایش رسانه‌ای باستانی و کهن است. در دوره معاصر که بسیاری از رسانه‌ها به سمت ابتذال کشیده شده‌اند، تئاتر توانسته است اصالت خود را حفظ کند و مردم همچنان آن را هنری فاخر می‌شناسند. هر فردی که به این هنر روی می‌آورد، قطعا فردی فرهیخته و متفکر است. هرچند که استقبال تماشاگران ممکن است به دلیل تبلیغات ضعیف‌تر نسبت به سینما یا موسیقی باشد، اما تأثیر تئاتر بر بیننده انکارناپذیر است.

او افزود: من همواره تئاتری کار می‌کنم که مفهوم و حرفی برای گفتن به مخاطب داشته باشد. این کارگردان با اشاره به ظرفیت تئاتر در سبزوار، به عنوان یکی از شهر‌های مهم استان اظهار کرد: هر ساله تعداد درخورتوجهی کار نمایشی از سبزوار به جشنواره‌ها ارسال می‌شود. نقطه قوت ما، همدلی و همکاری بالای بچه‌های تئاتر سبزوار است.

ربیعی نسب به ضعف امکانات زیرساختی اشاره کرد و افزود: متأسفانه در سبزوار با کمبود امکانات سالن آمفی تئاتر مواجه هستیم. روز اجرا در پردیس تئاتر آکتور در مشهد از امکانات نور، تجهیزات و جایگاه تماشاگر حیرت زده شدیم؛ این امکانات در شهرستان‌های ما وجود ندارد.

این کارگردان مطرح کرد: تقاضای من این است که توجه ویژه‌ای به امکانات سالن‌های آمفی تئاتر و به فرهنگ و هنر شهرستان‌ها معطوف شود. هنرمندان سبزوار از لحاظ ظرفیت بازیگری، نویسندگی و کارگردانی تحصیلات و تجربه لازم را دارند، اما با تقویت امکانات، قطعا آثار بهتری ارائه خواهند داد.

اجرای خیابانی، ارتباط مستقیم با مخاطب

سید ایمان سیدی، نویسنده و کارگران نمایش خیابانی «مرگ در می‌ماند»، درباره این اثر در جشنواره گفت: این نمایش با نگاهی تازه به اثر «مرگ در می‌زند» نوشته وودی آلن خلق شده و در قالبی خیابانی، تقابل میان دو جهان بینی شرق و غرب درباره مسئله مرگ را روایت می‌کند. او افزود: به دلیل محدودیت زمانی و کمبود امکانات برای ساخت دکور و اجرای صحنه‌ای، تصمیم گرفتیم کار را به صورت خیابانی انجام دهیم. از سوی دیگر، اجرای خیابانی به ما اجازه داد با مخاطب مستقیم‌تر و زنده‌تر ارتباط برقرار کنیم.

این نخستین تجربه در مقام کارگردان نمایش خیابانی بوده، هرچند پیش‌تر به عنوان بازیگر در چند پروژه خیابانی حضور داشته و تجربه صحنه‌ای نیز داشته است. او تفاوت میان تئاتر خیابانی و صحنه‌ای را چنین بیان کرد: اجرای خیابانی سخت‌تر است، چون باید طراحی میزانسن و حرکت‌ها به گونه‌ای باشد که همه مخاطبان پیرامون اجرا، از رهگذران تا تماشاگران ثابت، درگیر شوند. در حالی که در اجرا‌های صحنه‌ای، نمایش رو به یک سمت خاص انجام می‌شود.

سیدی درباره فضای برگزاری جشنواره گفت: کیفیت اجرا‌ها و حضور داوران تحصیل کرده باعث شد اعتماد و انگیزه بیشتری برای شرکت در جشنواره داشته باشیم. حضور پیشکسوتان و نقد‌های آنان بر اجرا برای ما بسیار ارزشمند بود.

او تأکید کرد: حمایت از تئاتر باید از سوی دولت و نهاد‌های بالادستی صورت گیرد. تئاتر هنری مردمی و فرهنگی است که بدون حمایت نهادی و بودجه مشخص، توان ادامه ندارد. همان طورکه دولت در ورزش سرمایه گذاری می‌کند، باید در هنر نمایش هم ورود کند. تئاتر از مظلوم‌ترین شاخه‌های هنر است و نیازمند توجه ویژه است.

این کارگردان خراسانی اظهار امیدواری کرد: جشنواره‌های استانی باید بتوانند زمینه تعامل میان نسل‌های قدیم و جدید تئاتر را تقویت و به رشد هنرمندان جوان کمک بیشتری کنند.

تأثیر فرهنگی تئاتر و جشنواره‌ها بر جامعه

مرتضی عیدی، کارگردان و نویسنده نمایش «شستن قبل از شستن، شستن بعد از شستن» که از قوچان برای شرکت در سی وپنجمین جشنواره تئاتر استان خراسان رضوی به مشهد آمده، درباره موضوع اثر خود و دغدغه‌های اجتماعی پشت آن گفت: سال هاست در آثارم به سراغ معضلات اجتماعی می‌روم.

در این نمایش نیز به مسئله‌ای پرداختم که کمتر مورد توجه قرار گرفته و از دل واقعیت‌های جامعه بیرون آمده است؛ روایتی از زندگی مرده شور‌هایی که در انزوا و طرد اجتماعی به سر می‌برند و از سوی جامعه با نگاه دوری و حتی چندش مواجه می‌شوند. در کنار آن، مسئله افرادی با شرایط خاص نیز مطرح است؛ کسانی که نوع نگاه اجتماع به آن‌ها هنوز نیازمند اصلاح و آگاهی است.

او افزود: نمایش من در بستر جنگ روایت می‌شود و داستان مرده شوری است که از جامعه دل زده شده، در تنهایی خود فرو رفته و در مسیر زندگی اش با رد خواستگاری و شکست اجتماعی روبه رو می‌شود. هدفم از این اثر، جلب توجه عمومی به این معضل و بالا بردن سطح آگاهی مردم نسبت به وضعیت این قشر است.

عیدی با اشاره به سابقه خود گفت: رشته من کارگردانی است و از دوران دانشجویی تا امروز حدود دوازده، سیزده سال است که به شکل حرفه‌ای در کارگردانی فعالیت دارم. هر سال در جشنواره‌ها شرکت می‌کنم و آثارم با محوریت مسائل اجتماعی بوده؛ از کارتن خواب‌ها و زندانیان گرفته تا امسال که به زندگی مرده شوران پرداخته‌ام.

این کارگردان در ادامه از چالش‌هایی که گروه‌های شهرستانی با آن روبه رو هستند گفت: وضعیت برای هنرمندانی که از شهرستان‌ها آمده‌اند سخت‌تر است. امسال شب قبل از اجرای نمایش حتی گروه ما اسکان نداشت و با سختی زیاد دکور را آماده کردیم. بهتر است در جشنواره‌ها روز‌های نخست اجرا را به گروه‌هایی اختصاص دهند که در شهر محل برگزاری هستند تا گروه‌های شهرستانی فرصت کافی برای آماده سازی داشته باشند. این از حداقل‌های برگزاری حرفه‌ای جشنواره است.

او همچنین تأکید کرد: حضور در جشنواره نه رقابت برای بهترین بودن، بلکه فرصتی آموزشی است. جشنواره برای من همیشه کلاس درس بوده؛ فرصتی برای دیدن کار هنرمندان دیگر، سنجش سطح آکادمیک اجرا‌ها و آموختن از نگاه و روش گروه‌های گوناگون.

کارگردان «شستن قبل از شستن، شستن بعد از شستن» درباره وضعیت تئاتر در شهر خود گفت: در قوچان تنها یک سالن اصلی و یک پلاتو داریم که ظرفیت محدودی دارند. با این حال، هنرمندان شهر فعال و پرتلاشند و با حمایت اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی توانسته‌اند پیشرفت خوبی داشته باشند. خودم کلاس‌های بازیگری رایگان برای جوانان برگزار می‌کنم و سعی دارم آنان را به مطالعه و یادگیری حرفه‌ای تئاتر و کارگردانی تشویق کنم.

عیدی نقش مستقیم هنر نمایش در فرهنگ سازی اجتماعی را چنین توصیف کرد: تئاتر تأثیری عمیق و مستقیم بر رفتار‌های اجتماعی دارد. مردم با دیدن نمایش، بهتر از شنیدن نصیحت یا سخنرانی پیام را درک می‌کنند. از موضوع هایی، چون اعتیاد، بی توجهی به محیط زیست، یا حتی خطرات سیگار گرفته تا مسائل اخلاقی و انسانی، همه را می‌توان از طریق اجرا به مردم منتقل کرد.

تئاتر با موسیقی، حرکت و ارتباط زنده‌ای که با مخاطب برقرار می‌کند، فرهنگ جامعه را بالا می‌برد و اثرش ماندگار است. او از مسئولان فرهنگی خواست که حمایت از تئاتر را جدی‌تر بگیرند و بودجه‌ها را با نگاه فرهنگی به این هنر اختصاص دهند. به نظر من، سرمایه گذاری روی نمایش به معنای سرمایه گذاری بر فرهنگ جامعه است. امیدوارم جشنواره‌ها نه فقط در مشهد، بلکه در شهر‌های دیگر استان هم برگزار شود تا ظرفیت‌ها و استعداد‌های هنرمندان شهرستانی بیشتر دیده شوند. 

او ادامه داد: من سال هاست در انجمن نمایش شهر فعالیت دارم و کلاس‌های بازیگری را گاهی رایگان برای نوجوانان و جوانان برگزار می‌کنم. تلاش می‌کنم نسل جدید را به مطالعه و یادگیری جدی تئاتر و کارگردانی تشویق کنم تا مسیر حرفه‌ای را درست طی کنند. هدف من این است که وقت و انرژی آن‌ها صرف کار‌های سطحی یا غیرتخصصی نشود. عیدی با اشاره به اهمیت جشنواره‌های تئاتر افزود: برگزاری این جشنواره‌ها نه فقط برای رقابت، بلکه برای فرهنگ سازی اجتماعی است.

 تئاتر تأثیر مستقیم روی مردم دارد؛ چون مخاطب رفتار‌ها و پیام‌ها را روی صحنه می‌بیند، نه فقط می‌شنود. مثلا اگر درباره مضرات سیگار نمایش اجرا شود، تأثیرش بسیار بیشتر از یک سخنرانی طولانی خواهد بود. همین تأثیر در موضوع‌های اجتماعی مثل ریختن زباله، احترام به محیط زیست یا روابط انسانی دیده می‌شود.

او جشنواره را فرصتی ارزشمند برای دیده شدن تلاش هنرمندان شهرستان‌ها دانست و افزود: بچه‌های ما در قوچان تلاش زیادی می‌کنند و کارهایشان نه تنها برای جشنواره، بلکه برای عموم مردم اجرا می‌شود. اجرای خیابانی ما در مجتمع کوهسر نمونه‌ای از این ارتباط مستقیم با مردم است؛ جایی که مخاطب از مغازه‌ها یا رهگذر‌ها به شکل زنده با نمایش همراه می‌شود. این نوع اجرا ارتباط، هیجان، موسیقی و حرکت دارد و تأثیرش در فرهنگ عمومی غیرقابل انکار است.

این کارگردان ضمن قدردانی از برگزارکنندگان جشنواره و اهالی رسانه گفت: تئاتر باید در اولویت توجه مسئولان قرار گیرد، چون اثر فرهنگی اش فوری، انسانی و واقعی است. اگر بودجه و حمایت‌ها به سمت تئاتر هدایت شود، جامعه سالم‌تر و فرهنگی‌تر خواهیم داشت.

لزوم حمایت بیشتر از شهرستان‌ها

حسین مهرکام، کارگردان نمایش «حسنک» به نویسندگی مهدی صالحیان از شهرستان فریمان در سی وپنجمین جشنواره تئاتر استان حضور یافته است. او در این گفت‌و‌گو درباره این اثر اظهار کرد: نمایش «حسنک» با نگاهی به معضلات جوانان در جشنواره تئاتر استان با اجرای گروهی از هنرمندان جوان شهرستان فریمان، در سی وپنجمین جشنواره تئاتر استان حضور یافت.

این هنرمند تئاتر گفت: این اثر که با بهره گیری از شخصیت‌های کتاب‌های درسی دوران تحصیل، به بازنمایی معضلات اجتماعی جوانان امروزی می‌پردازد با استقبال تماشاگران و حاضران در جشنواره روبه رو شد. کارگردان نمایش ضمن ابراز خرسندی از حضور در این رویداد هنری، به ماهیت نمایش خود اشاره کرد و افزود: نمایش ما بر اتفاقات و معضلاتی تمرکز دارد که جوانان امروز با آن درگیر هستند، اما این روایت را با استفاده از شخصیت‌های آشنای کتاب‌های درسی دوران مدرسه به تصویر می‌کشیم تا ارتباط عمیق تری با مخاطب برقرار کنیم.

مهرکام در این باره گفت: این گروه تئاتری که پیش از این در جشنواره‌های خیابانی متعددی شرکت داشته‌اند، امسال «حسنک» را به صورت خیابانی در جشنواره استانی اجرا کردند. اجرای خیابانی توسط ۹ نفر از هنرمندان کمتر از ۱۸سال انجام شد. حال و هوای جشنواره همیشه برای هنرمندان تئاتر دلپذیر است و امسال نیز با وجود سطح بالای رقابت‌های خیابانی، جشنواره بسیار عالی و منظم برگزار شد.

او افزود: ارتباط مستقیم با مخاطب عام در اجرای خیابانی بسیار جذاب است. با توجه به اینکه کار ما حالتی موزیکال داشت و بازیگران جوان بودند، مخاطب بسیار خوبی جذب کردیم. با وجود اینکه محل اجرای خیابانی به دلیل فاصله از مرکز شهر در یک پاساژ دورتر بود، باز هم تماشاچیان بسیار خوبی داشتیم و استقبال عالی بود.

کارگردان نمایش «حسنک» با تأکید بر اهمیت جشنواره‌های استانی برای هنرمندان شهرستان‌ها یادآور شد: قطعا برای ما که در شهرستان فعالیت می‌کنیم و امکانات کمتری نسبت به مرکز استان (مشهد) داریم، حضور در جشنواره استانی تجربه‌ای بی نظیر برای بازیگران جوان است. دیدن نمایش‌های متفاوت و تعامل با هنرمندان مختلف به رشد آن‌ها کمک می‌کند.

مهرکام با بیان اینکه انگیزه شهرستان‌ها برای شرکت در سطوح بالاتر، نتیجه برگزاری همین جشنواره‌های استانی سال‌های قبل است، ابراز امیدواری کرد: از انجمن نمایش و مرکز مربوط تقاضا داریم که توجه و حمایت بیشتری به شهرستان‌ها داشته باشند و امکانات و استادان بیشتری را به شهرستان‌ها اعزام کنند تا ما بتوانیم در سطوح بالاتری در جشنواره‌ها شرکت کنیم.