آرمان امروز- وحید استرون: سالیان طولانی است که این پرسش در ذهن بسیاری از مردم و پژوهشگران واقعی حوزه اقلیم و محیطزیست وجود دارد که آیا سدسازی برای یک سرزمین مفید است یا زیانبار؟ خطوط انتقال آب تا چه اندازه میتوانند در بهرهمندی مردم از مواهب آب شیرین و گوارا برای کشاورزی و صنعت مؤثر باشند؟ در چنین شرایطی نمیتوان بحثهایی که در فضای مجازی مطرح میشود را ملاک قضاوت قرار داد؛ بهویژه امروز که فضای مجازی کشور ما بیش از آنکه بر پایه تحلیل کارشناسی باشد، در تقابل با رسانههایی همچون صداوسیما قرار گرفته است. رسانهای که به دلیل سفیدنمایی صرف از وضعیت کشور در سالهای اخیر ـ بنا به اعتراف مسئولان خود آن ـ بخش مهمی از اعتماد عمومی را از دست داده و همین امر سبب شده است تا اذهان عمومی و حتی محیطزیست در میانه این دوگانه «سفیدنمایی بیپشتوانه» و «سیاهنمایی همراه با شایعه» قربانی شوند. در چنین وضعیتی، آنچه میتواند راهبردی برای صنایع، اقلیم و مردم باشد و به تنویر افکار عمومی و شناخت حقیقت کمک کند، اتکا به پژوهش، مستندسازی و بازتاب آن در رسانههای مستقل و مردمی است. تنها در این صورت است که میتوان ضعفها یا قوتهای پروژههایی را که با زندگی و معیشت مردم ارتباط مستقیم دارد، بهدرستی شناخت. روز گذشته (سهشنبه ۱۸ آذر) و همزمان با هفته پژوهش، در شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران و به مناسبت روز ملی سد و نیروگاه برقآبی، از پروژه تدوین «تاریخ شفاهی صنعت آب و نیرو» با مشارکت بیش از ۵۰ تن از وزیران، معاونان و مدیران ارشد ۳۶ سال گذشته رونمایی شد. این رویداد، دستاوردها و نقش این شرکت در تولید ۱۵ درصد برق کشور، رفع بحرانهای آبی، مهار سیلابها و توسعه زیرساختهای حیاتی را برجسته ساخت و بار دیگر بر ضرورت پژوهش دانشبنیان و بومیسازی فناوری تأکید کرد.
پژوهش در سمفونی حیات
آنچه در لابهلای این مستندسازی ها دیده میشود، میتواند نشان دهد که سدسازی چه نقشی در مهار سیلابها، توزیع عدالتمحور آب از طریق خطوط انتقالی و جلوگیری از هدررفت منابع ملی در سرزمینی که کشاورزی آن عمدتاً با مصرف بیحساب آب همراه است، ایفا میکند. در کشوری که بارها شاهد خشکسالیهای پیدرپی، فرسایش خاک، کاهش بارندگی و تبدیل «نعمت باران» به «نقمت سیلاب» بودهایم، نمیتوان نقش سدها در مدیریت منابع آب را نادیده گرفت. امروز تقریباً همه مردم ایران میدانند که میزان بارش در برخی استانها در مقایسه با یک دهه اخیر تا ۹۰ درصد کاهش داشته است؛ در حالی که بخش عمده آب شیرین کشور از بارشها و ذخیرهسازی آن در پشت سدها تأمین میشود. برای درک بهتر این موضوع، بد نیست به مستند پژوهشی «سمفونی حیات» اشاره کنیم. در قسمت نخست این مستند، روایت زندگی مردم بیش از ۵۰ روستا در منطقه کهیرِ سیستان و بلوچستان ـ که سالها آب شرب خود را از هوتکها و چشمههای فصلی تأمین میکردند ـ نشان میدهد که ساخت سد کهیر چگونه میلیونها لیتر آب شیرین را که میتوانست به سیلابی مخرب تبدیل شود، به منبع پایدار آب شرب و شبکه لولهکشی تبدیل کرده است. در بخش دیگری از این مستند، خط انتقال آب از سد ازگله تا مرز مهران به تصویر کشیده شده که چگونه زندگی مردم، کشاورزان و دامداران منطقه را متحول کرده است. کشاورزانی که پیشتر با حفر چاههای ۱۰۰ متری نیز به آب قابل استفاده نمیرسیدند، اکنون آب را بهصورت عادلانه و از طریق رایزرها دریافت میکنند و توانستهاند در طول سال دو تا سه کشت داشته باشند. این مستند همچنین نشان میدهد سیلابهایی که میتوانست جان صدها نفر را بگیرد یا زندگی مردم محروم مناطق روستایی را نابود کند، چگونه در پشت سدها مهار شده و به آب قابل شرب و قابل استفاده تبدیل شده است. بیتردید مشاهده چنین پژوهشهای مستقل میتواند جامعه را نسبت به اهمیت تلاش مهندسان و کارشناسان ایرانی در حوزه آب و نیرو آگاهتر کند. آن زمان است که مردم بهتر خواهند فهمید سدسازی و پروژههای خطوط انتقال آب چه تأثیری بر امنیت آبی، توسعه کشاورزی و بهبود کیفیت زندگی آنها داشته است.
مستندسازی ۳۶ سال خدمت
موضوعی که دکتر علیاکبر صابری، مدیر روابط عمومی شرکت توسعه صنایع آب و نیروی ایران، نیز در مراسم هفته پژوهش و روز ملی سد و نیروگاه برقآبی بر آن تأکید کرد. او با تشریح دستاوردها و برنامههای این شرکت، از تدوین «تاریخ شفاهی صنعت آب و برقآبی کشور» با مشارکت اغلب وزیران و مسئولان ارشد این حوزه در ۳۶ سال گذشته خبر داد و آن را اقدامی ضروری برای ثبت واقعیتها و انتقال تجربهها دانست. او درباره گستره فعالیتهای شرکت افزود: «صدها شبکه آبیاری، طرحهای انتقال آب، آبرسانی، نیروگاههای آبی و نیروگاه تلمبهذخیرهای در مسئولیت ماست و کشور به سمت توسعه نیروگاههای خورشیدی و برقآبی کوچک و متوسط حرکت میکند. اولین پکیج سرمایهگذاری مشارکت عمومی-خصوصی نیز ارائه شده است.» صابری تأکید کرد: «پژوهش دانشبنیان، محصولمحور و بومیسازی فناوریهای روز، محور توسعه این صنعت است و همکاری مستمر با دانشگاهها و متخصصان داخلی همواره در دستور کار بوده است.» وی نیروگاههای برقآبی را نیروگاههای پاک و تجدیدپذیر خواند و گفت:« در حال حاضر حدود ۱۲ هزار مگاوات ظرفیت نصبشده نیروگاه برقآبی در کشور داریم که حدود ۱۵ درصد از ظرفیت نیروگاهی کشور را تشکیل میدهد. پایداری شبکه برق کشور مرهون این نیروگاههاست.» صابری همچنین دستاوردهای کلان شرکت را اینگونه برشمرد: حضور در ۲۵ استان، سهم ۷۳ درصدی در احداث سدها، ۹۵ درصد در پروژههای در دست اجرا و ۹۰ درصد در مطالعات جاری. او گفت: «مدیریت همزمان پروژههای بزرگ و متعدد در استانهای مختلف با پیچیدگیهای اجرایی فراوان، کاری سترگ بوده که با تجربه ۳۶ ساله محقق شده است.»
نگاه دانشگاهی به نقش برقآبی در آینده انرژی
در بخش دیگری، دکتر صیادی، رئیس دانشکده اقتصاد دانشگاه خوارزمی، به اهمیت نیروگاههای برقآبی در دوران هوش مصنوعی و افزایش مصرف برق اشاره کرد: «تقاضای برق مراکز داده و هوش مصنوعی از سال ۲۰۲۵ تا ۲۰۳۰ دو برابر خواهد شد. مصرف انرژی یک ماژول هوش مصنوعی در آموزش تا ۸۰ کیلوواتساعت و در پاسخدهی تا ۴۰ کیلوواتساعت است؛ یعنی حدود ۱۰ برابر یک سرور معمولی. نیروگاههای برقآبی، به ویژه از نوع ذخیرهای، همان باتریهای سبز شبکه هستند و پشتیبان ضروری انرژی خورشیدی و بادیاند.» صیادی همچنین به پروژه مطالعاتی مشترک دانشگاه و شرکت توسعه منابع آب و نیرو اشاره کرد: «هدف ما مستندسازی منافع اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی نیروگاههای برقآبی است. هر مگاواتساعت برق آبی موجب کاهش ۶۸۰ کیلوگرم انتشار CO₂ میشود و صرفهجویی در سوختهای فسیلی، کاهش قیمت برق و ایجاد اشتغال از دیگر مزایای آن است.»
مدیریت تقاضای آب؛ حلقه مفقوده در سیاستگذاری
دکتر تهامیپور، استاد دانشگاه شهید بهشتی، به اهمیت نگاه اقتصادی به منابع آب پرداخت و گفت: «در کشور ما، هر مترمکعب آب معدنی ۸۰ دلار و آب شهری تنها ۲ تا ۳ سنت قیمت دارد؛ این تفاوت نشاندهنده فقدان توجه به اقتصاد آب است.» وی تأکید کرد که کمآبی کشور دو بخش دارد: فیزیکی و اقتصادی، و افزود: «به جای تمرکز صرف بر افزایش عرضه آب، باید مدیریت تقاضا را جدی گرفت. ما ۱۵ نقشه راه و ۵۵ محور مطالعاتی در حوزه اقتصاد آب شناسایی کردهایم و ۱۵۰ پروژه پیشنهادی آماده است که میتواند در برنامه پنجساله کشور مورد استفاده قرار گیرد.»
پیوند اظهارات مدیران صنعت و پژوهشگران دانشگاهی نشان میدهد که: نیروگاههای برقآبی ستون پایداری شبکه و توسعه انرژیهای تجدیدپذیر هستند. مدیریت آب بدون پژوهش و اصلاح ساختار مصرف، غیرکارآمد است. همکاری صنعت و دانشگاه، از طریق تدوین تاریخ شفاهی و طرحهای پژوهشی، راهنمای تصمیمگیری علمی است. این همافزایی میان تجربه عملی و تحلیل علمی، نشان میدهد که پژوهش، چراغ راه قضاوت درباره سدسازی و آینده انرژی کشور است و میتواند واقعیتها را از شایعه و روایتهای یکطرفه متمایز کند.
source