آرمان امروز- عرفان بیوکنژاد: سیاست بهعنوان یکی از مهمترین ابزارهای جهتدهی به حرکت جامعه، نقشی تعیینکننده در ترسیم مسیرها و خطوط کلی تصمیمگیری دارد و آثار آن از ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی و سیاسی قابل توجه است. از این رو، پس از هر سیاستگذاری، رعایت یک معیار اساسی برای تضمین اثرگذاری مثبت و حرکت در راستای منافع ملی، اصلاحگری و بهبود مستمر ضروری به نظر میرسد؛ معیاری که میتوان از آن با عنوان «عقلانیت» یاد کرد.
بر این اساس، جامعه نیازمند نوعی قطبنمای عقلانی است که مسیر حرکت را مشخص و تصمیمگیریها را هدایت کند. در جامعهشناسی سیاسی و علوم سیاسی، مکتبی با عنوان «انتخاب عقلایی» مطرح است که بر مبنای سنجش هزینه و فایده عمل میکند و نشان میدهد در هر موقعیت خاص، چه تصمیمی میتواند به نتیجهای برد-برد برای بازیگران حوزه سیاست منجر شود؛ نتیجهای که ضمن ایجاد منافع متقابل، از تعارضها، درگیریها و تنشهای غیرضروری جلوگیری کند.
در چارچوب این رویکرد، حرکت بهسوی سیاست عقلایی مستلزم توجه جدی به محاسبه هزینهها و فواید است؛ بهگونهای که هزینههای اتخاذشده بیش از منافع حاصل نباشد. حتی در حداقل حالت، انتظار میرود میان هزینه و فایده توازن برقرار شود و در شرایط مطلوبتر، با هزینهای کمتر، فواید بیشتری برای جامعه حاصل شود. چنین رویکردی میتواند به شکلگیری سیاستی مفید منجر شود که توان عبور جامعه از بحرانها را داشته و زمینهساز ایجاد شرایط مساعد و رضایتبخش باشد.
از این منظر، سیاست و سیاستگذاری برای هدایت جامعه در ابعاد مختلف ناگزیر به اتکا بر یک قطبنمای عقلانی است؛ قطبنمایی که همان روش انتخاب عقلایی مبتنی بر تحلیل هزینه و فایده است. این روش کمک میکند بهترین تصمیمها برای جامعه اتخاذ شود، بهگونهای که در نهایت منافع حاصل بیش از هزینهها باشد یا دستکم میان آنها توازن برقرار شود.
در شرایطی که در جامعه فواید ملموسی از سیاستها حاصل نمیشود، میتوان این وضعیت را نشانهای از ضعف سیاست عقلایی و غلبه گزینشهای غیرعقلانی دانست. سیاست عقلایی، در نهایت، سیاستی است که منافع ملی را در کانون توجه قرار میدهد، به تقویت مستمر آن میاندیشد و با ایجاد شرایط بهتر، بهبود مستمر در اداره جامعه را محقق میکند. شاهین حسنزاده استاد دانشگاه، در گفتوگو با روزنامه آرمان امروز با تأکید بر نقش عقلانیت در سیاستگذاری، معتقد است سیاست بدون اتکا به یک قطبنمای عقلانی، بهسختی میتواند مسیر درست حرکت جامعه را ترسیم کند. به گفته او، سیاست از آن جهت اهمیت دارد که نهتنها جهتگیریها را مشخص میکند، بلکه آثار عمیق و چندلایهای بر مناسبات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی برجای میگذارد و به همین دلیل، هر تصمیم سیاسی باید بر پایه سنجش دقیق پیامدها اتخاذ شود.
این استاد دانشگاه با اشاره به مفهوم «انتخاب عقلایی» در علوم سیاسی توضیح میدهد که این رویکرد مبتنی بر محاسبه هزینه و فایده است و تلاش میکند تصمیمهایی را پیشنهاد دهد که در یک موقعیت خاص، بیشترین منفعت و کمترین هزینه را به همراه داشته باشد. از نگاه او، انتخاب عقلایی به دنبال ایجاد وضعیتی برد-برد برای بازیگران سیاسی است؛ وضعیتی که بتواند از تشدید تعارضها، تنشها و درگیریهای غیرضروری جلوگیری کند و به ثبات و کارآمدی بیشتر منجر شود. او با بیان اینکه سیاستگذاری بدون عقلانیت، منجر به کاهش کارآمدی و فرسایش سرمایه اجتماعی میشود، میافزاید: اگر در جامعهای مشاهده میشود که سیاستها دستاورد ملموسی ندارند و منافع عمومی تأمین نمیشود، این امر نشانه ضعف در سیاست عقلایی و غلبه گزینشهای غیرعقلانی است. از نظر این استاد دانشگاه، سیاست عقلایی الزاماً سیاستی است که منافع ملی را در مرکز توجه قرار دهد و بهطور مستمر برای تقویت آن تلاش کند.
حسنزاده در پایان تصریح میکند که قطبنمای عقلانیت در سیاست چیزی جز توجه نظاممند به منافع ملی، اصلاحگری و بهبود مستمر در اداره جامعه نیست. به گفته او، هرچه تصمیمگیریها بیشتر بر مبنای انتخاب عقلایی و تحلیل هزینه و فایده انجام شود، احتمال دستیابی به ثبات، رضایت اجتماعی و توسعه پایدار افزایش خواهد یافت.
source