آرمان امروز- عرفان بیوکنژاد: در روزهای اخیر، موضوع «ضرورت اجماع نخبگانی» بهعنوان یکی از راهبردهای کلیدی برای عبور از بحرانها و ارتقای کیفیت تصمیمسازی و تصمیمگیری در کشور، مورد توجه محافل سیاسی و کارشناسی قرار گرفته است. این بحث پس از اظهارنظرها و یادداشتهایی از سوی برخی چهرههای سیاسی و تحلیلی، دوباره در فضای عمومی و رسانهای برجسته شده است.
بر اساس دیدگاههای مطرحشده، اجماع نخبگانی بهعنوان یک رویکرد شناختهشده در نظامهای سیاستگذاری، میتواند نقش مؤثری در کاهش ضریب خطا در تصمیمات کلان ایفا کند و زمینه اتخاذ تصمیمات عقلاییتر و کمهزینهتر را فراهم آورد. تقویت این اجماع، بهویژه در شرایط بحرانی، از جمله ابزارهایی تلقی میشود که میتواند فرآیند تصمیمگیری را واقعبینانهتر و مبتنی بر تحلیلهای کارشناسی کند.
در این چارچوب، تأکید میشود که اجماع نخبگانی لزوماً به معنای همفکری محدود یا مقطعی نیست، بلکه میتواند در قالبهای متنوع و ساختارمند شکل بگیرد. از تشکیل گروههای تخصصی در حوزههای مشخص مانند انرژی، اقتصاد، سیاست خارجی و مسائل اجتماعی گرفته تا بهرهگیری از دیدگاههای نخبگان عمومی و رهبران فکری در حوزههای صنفی و اجتماعی، همگی از مصادیق این رویکرد به شمار میآیند.
بررسیها نشان میدهد که در سالهای گذشته، ارتباط دولتها با احزاب، کارشناسان و نخبگان بیشتر بهصورت موردی و مقطعی انجام شده است؛ رویکردی که اگرچه مفید ارزیابی میشود، اما به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران، برای تحقق اجماع نخبگانی کافی نیست. نبود یک سازوکار پایدار و نظاممند برای تبادل نظر، دریافت بازخورد و مشارکت مستمر نخبگان، از چالشهای اصلی در این مسیر عنوان میشود.
شناسایی و سازماندهی رهبران فکری در حوزههای مختلف، اطلاعرسانی هدفمند و ساختارمند به آنان و ایجاد کانالهای منظم برای دریافت دیدگاهها و پیشنهادهایشان، میتواند به تقویت سرمایه اجتماعی و افزایش کارآمدی نظام تصمیمگیری کمک کند.
اجماع نخبگانی، در صورت تبدیل شدن به یک مدل ساختارمند و دائمی، میتواند بهعنوان یکی از ابزارهای مؤثر حکمرانی عقلانی مورد استفاده قرار گیرد؛ ابزاری که نهتنها در شرایط بحرانی، بلکه در تصمیمگیریهای کلان و راهبردی نیز نقشآفرین خواهد بود.
مجتبی رضاییمقدم، استاد دانشگاه و کارشناس سیاسی در گفتگو با آرمان امروز، با اشاره به برجستهشدن دوباره بحث اجماع نخبگانی در فضای سیاسی کشور مطرح کرد: یکی از ضعفهای مزمن در نظام تصمیمسازی ایران، فقدان سازوکاری پایدار برای همافزایی فکری نخبگان است. به گفته او، در شرایطی که کشور با مجموعهای از بحرانهای همزمان در حوزههای اقتصادی، اجتماعی و سیاست خارجی روبهروست، تصمیمگیریهای پرهزینه و مبتنی بر نگاههای محدود، میتواند تبعات بلندمدتی برای جامعه ایجاد کند.
وی تأکید کرد: تجربه نظامهای موفق سیاستگذاری نشان میدهد هرچه دامنه مشارکت نخبگان در فرآیند تصمیمسازی گستردهتر و ساختارمندتر باشد، احتمال خطا کاهش یافته و تصمیمات نهایی واقعبینانهتر خواهد بود. رضاییمقدم بر این باور است که اجماع نخبگانی صرفاً یک توصیه اخلاقی یا یک شعار سیاسی نیست، بلکه ابزاری عملی برای مدیریت پیچیدگیها و کاهش ریسک تصمیمات کلان محسوب میشود. این کارشناس سیاسی با بیان اینکه اجماع نخبگانی نباید به چند نشست مقطعی یا مشورتهای موردی محدود شود، گفت: اگر این مفهوم در قالب مدلهای نهادمند تعریف نشود، عملاً کارکرد خود را از دست میدهد. از نگاه او، تشکیل شبکههای تخصصی در حوزههایی مانند انرژی، اقتصاد، سیاست خارجی و مسائل اجتماعی، یکی از راههای مؤثر برای تبدیل اجماع نخبگانی به یک روند مداوم و قابل اتکا است.
رضاییمقدم همچنین به تجربه سالهای گذشته اشاره کرد و افزود: ارتباط دولتها با احزاب، کارشناسان و نخبگان اغلب واکنشی و مقطعی بوده است؛ رویکردی که اگرچه در کوتاهمدت مفید به نظر میرسد، اما قادر نیست سرمایه فکری کشور را بهصورت منسجم در خدمت تصمیمگیریهای راهبردی قرار دهد. به اعتقاد او، نبود کانالهای مشخص برای انتقال دیدگاهها و بازخوردهای کارشناسی، موجب شده بخشی از ظرفیت نخبگانی کشور بلااستفاده بماند.
وی در ادامه بر اهمیت شناسایی و سازماندهی رهبران فکری در سطوح مختلف جامعه تأکید کرد و گفت: ارتباط هدفمند با این گروهها، علاوه بر ارتقای کیفیت تصمیمسازی، میتواند به افزایش اعتماد عمومی و تقویت سرمایه اجتماعی نیز منجر شود. از نظر این استاد دانشگاه، زمانی که جامعه احساس کند تصمیمات کلان حاصل گفتوگوی عقلانی میان نخبگان است، همراهی اجتماعی با سیاستها نیز افزایش مییابد.
رضاییمقدم در پایان تاکید کرد: اگر اجماع نخبگانی از سطح توصیههای مقطعی فراتر رفته و به یک الگوی دائمی در حکمرانی تبدیل شود، میتواند نهتنها در مدیریت بحرانها، بلکه در طراحی مسیرهای بلندمدت توسعه کشور نیز نقشی تعیینکننده ایفا کند؛ مسیری که هزینههای تصمیمگیری را کاهش داده و امکان حرکت عقلانیتر نظام سیاسی را فراهم میآورد.
source