«دیابت»، پرتگاه خاموش «سرمایه اجتماعی»

«آرمان امروز» در گفت‌وگو با یک جامعه شناس بررسی می کند

آرمان امروز- رها معیری: دیابت یک بیماری خاموش در افراد است که بی توجهی به آن و علائم هشدار دهنده می تواند برای نظام اجتماعی و نظامت سلامت هزینه های بسیاری را تحمیل کند. شاید برخی «قند» و «شیرینی» را عامل دیابت بدانند، اما موضوع به همین شیرینی نیست و امروزه در جهان، تلخ کامی‌های اجتماعی، نقش بیشتری از شیرینی در ابتلای مردم به دیابت دارد. بیماری دیابت یکی از چالش‌های بهداشتی مهم در جوامع مدرن است که به‌طور مستقیم بر کیفیت زندگی افراد تأثیر می‌گذارد. در این گزارش، به بررسی رابطه بین دیابت و سرمایه اجتماعی پرداخته می‌شود. سرمایه اجتماعی به شبکه‌های اجتماعی، روابط متقابل و اعتماد بین افراد اشاره دارد که می‌تواند بر سلامت و بهزیستی افراد تأثیرگذار باشد. شاید باورش سخت باشد که ما در کشور حداقل ۷ میلیون مبتلای به دیابت داریم که آنها خودشان خبرندارند که به این بیماری سخت مبتلا هستند. طبق آمارها و نظرات کارشناسان، بیش از ۱۲ میلیون نفر در مرحله پیش دیابت قرار دارند و سالانه حداقل ۵۰۰ هزار نفر به جمعیت دیابتی‌های کشور افزوده می‌شود. سرعت دیابت در ایران نیز با توجه به مسائل اجتماعی و مشکلات مرتبط با اقتصادی، تغذیه و رفاه بالاست. همین چند روز پیش بود که علیرضا استقامتی، استاد بخش غدد دانشگاه علوم پزشکی و رئیس انجمن دیابت گابریک به مناسبت روز جهانی دیابت، دومین همایش سالانه بررسی چالش‌ها و راهکارهای مدیریت دیابت در ایران اعلام کرد که «در حال حاضر ۱۴ درصد از جمعیت بالغ در ایران -براساس آمارهای ۲۰۲۱- به دیابت نوع یک مبتلا هستند به این معنا که این گروه، برای کنترل قند خون خود ناگزیر به استفاده روزانه از «انسولین» هستند.

اما حداقل ۱۲ تا ۱۳ میلیون نفر از جمعیت کشور نیز «پیش‌ دیابت» دارند به این معنا که هر آن، مستعد «ابتلا به دیابت» هستند.این آمارها بیان می‌کند، از هر ۱۰۰ نفر ایرانی، حدود ۳۰ نفر یا دیابت دارند یا در آستانه دیابتی‌شدن هستند.» این گفته ها در شرایطی مطرح می شود که براساس آنچه در انجمن دیابت آمریکا به عنوان «راهنمای دولت» برای مواجهه درست با موضوع «دیابت، درمان و سلامتی پایدار» به ثبت رسیده است، هر چقدر «وضعیت اجتماعی» یک جامعه از بابت دست‌کم دو پارامتر «میزان رفاه خانوارها و درجه فقر» و همچنین «عدالت در سلامت»، مناسب باشد، آن جامعه در کنترل دیابت، موفق‌تر عمل می‌کند و برعکس. دکتر استقامتی با تاکید بر اینکه، بین «شرایط اجتماعی» کشور و سلامت شهروندان رابطه مستقیم و معنادار وجود دارد، گفت: مسکن مناسب، درآمد مناسب، تغذیه مناسب، دسترسی مناسب به دارو و تجهیزات کنترل قند خون، سبک زندگی مناسب، آموزش مناسب، حمایت اجتماعی مناسب و حتی محله مسکونی مناسب می‌تواند «مدیریت دیابت را برای دیابتی‌ها راحت و ممکن» کند و سرعت شیوع دیابت در کشور را کاهش دهد. اگر «عدالت در سلامت» و سایر فاکتورهای اجتماعی که در ابتدا به آن اشاره شد، مورد توجه دولت قرار نگیرد، کشور شاهد «ریزش سرمایه اجتماعی» و نارضایتی از دولت به خاطر مسائل مختلف از جمله «سختی اقتصادی در تامین انسولین» خواهد بود. همچنین علی ربیعی، دستیار اجتماعی رئیس‌جمهور، دیگر سخنران همایش دیابت بود. او با بیان اینکه اگر متغیرهای ناظر بر سلامت نادیده گرفته نشوند میزان هزینه‌های آینده کاهش می‌یابد، گفت: اگر سرمایه‌گذاری اجتماعی صورت گیرد به دولت و تحقق طرح‌ها بسیار کمک می‌کند. نظام سلامت پیش از اینکه به متغیرهای درون نظام سلامت وابسته باشد به متغیرهای بیرون نظام سلامت وابسته است.بسیاری از متغیرهای خارج از نظام سلامت در اختیار نظام سلامت نیست و در اختیار حکمرانی قرار دارد.
دیابت و چالش‌های دولت
سرمایه اجتماعی می‌تواند نقش کلیدی در مدیریت و کنترل بیماری‌های مزمن مانند دیابت ایفا کند. شبکه‌های اجتماعی قوی می‌توانند به افراد کمک کنند تا اطلاعات بیشتری درباره مدیریت بیماری خود کسب کنند، به حمایت‌های عاطفی دسترسی پیدا کنند و در فعالیت‌های اجتماعی شرکت کنند. در این رابطه یک جامعه شناس به خبرنگار «آرمان امروز» می گوید: «دیابت نوع ۱ و نوع ۲، هر دو به‌طور گسترده‌ای در جوامع مختلف مخصوصا کشورهایی نظیر ایران شیوع دارند. این بیماری نه تنها بر سلامتی جسمی افراد تأثیر می‌گذارد، بلکه می‌تواند به مشکلات روانی و اجتماعی نیز منجر شود. افراد مبتلا به دیابت ممکن است با احساس انزوا، افسردگی و کاهش کیفیت زندگی مواجه شوند.» دکتر امیر محمود حریرچی در ارتباط با عوامل موثر در دیابت به اصل استرس در ابتلا به دیابت، اشاره می کند و می گوید: چند عامل اجتماعی در شیوع دیابت در جوامعی که مشکلات اقتصادی دارند، تاثیر گذار است. رفاه جسمی اولین موضوع است که به وضعیت سلامتی و توانایی‌های جسمانی فرد اشاره دارد. افراد مبتلا به دیابت که از رفاه جسمی بالایی برخوردارند، معمولاً قادر به مدیریت بهتر قند خون خود هستند. فعالیت‌های ورزشی منظم، تغذیه مناسب و خواب کافی می‌تواند به کنترل دیابت کمک کند. سلامت روان یکی دیگر از جنبه‌های کلیدی رفاه است. افراد مبتلا به دیابت ممکن است با احساسات منفی مانند اضطراب و افسردگی مواجه شوند. رفاه روانی می‌تواند بر انگیزه فرد برای مدیریت بیماری تأثیر بگذارد. افرادی که از نظر روانی در وضعیت خوبی قرار دارند، احتمالاً بهتر می‌توانند با چالش‌های دیابت کنار بیایند و به رعایت رژیم غذایی و برنامه‌های درمانی پایبند باشند. وی، روابط اجتماعی و حمایت‌های اجتماعی نیز جزء مهمی از رفاه هستند، را عامل دیگر در شیوع دیابت می داند و می افزاید: «افراد مبتلا به دیابت که از حمایت خانواده و دوستان برخوردارند، معمولاً احساس بهتری دارند و می‌توانند بهتر با فشارهای ناشی از بیماری کنار بیایند. سرمایه اجتماعی و ارتباطات مثبت می‌تواند به کاهش استرس و بهبود کیفیت زندگی کمک کند.

رفاه به طور مستقیم بر نحوه مدیریت دیابت تأثیر می‌گذارد. افرادی که از رفاه بالایی برخوردارند، معمولاً به مراقبت از خود توجه بیشتری دارند، به پزشک مراجعه می‌کنند و از درمان‌های مناسب پیروی می‌کنند. همچنین، رفاه می‌تواند به افراد انگیزه دهد تا به فعالیت‌های بدنی و تغذیه سالم ادامه دهند. افراد مبتلا به دیابت که دارای شبکه‌های حمایتی قوی هستند، معمولاً بهتر می‌توانند با چالش‌های بیماری خود کنار بیایند. این حمایت می‌تواند شامل خانواده، دوستان و گروه‌های اجتماعی باشد. سرمایه اجتماعی به افراد کمک می‌کند تا به اطلاعات و منابع بیشتری دسترسی پیدا کنند. این امر می‌تواند به بهبود مدیریت دیابت کمک کند و افراد را در اتخاذ تصمیمات بهتری یاری دهد. از سوی دیگر ارتباطات اجتماعی مثبت می‌تواند به کاهش استرس و اضطراب کمک کند، که این خود تأثیر مثبتی بر کنترل قند خون و سلامت عمومی دارد.» این جامعه شناس در پایان گفته هایش می افزاید: رابطه بین دیابت و سرمایه اجتماعی نشان می‌دهد که بهبود سرمایه اجتماعی می‌تواند به عنوان یک استراتژی مؤثر در مدیریت دیابت محسوب شود. ایجاد و تقویت شبکه‌های اجتماعی می‌تواند به افراد مبتلا به دیابت کمک کند تا با چالش‌های این بیماری بهتر مقابله کنند و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند. بنابراین، توجه به سرمایه اجتماعی در برنامه‌های بهداشتی و اجتماعی ضروری است. برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای افزایش آگاهی درباره دیابت و اهمیت حمایت اجتماعی، ایجاد گروه‌های حمایتی برای افراد مبتلا به دیابت در جوامع محلی، تشویق به مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی و گروهی به منظور تقویت سرمایه اجتماعی. تشویق به فعالیت‌های اجتماعی و ورزشی در جوامع می تواند در کاهش شیوع دیابت که یک امر اجتماعی مهم باشد.