آرمان امروز_گروه اقتصادی: صادرات یکی از ارکان حیاتی اقتصاد هر کشوری به شمار میرود و در ایران نیز به عنوان یک عامل کلیدی در رشد اقتصادی و تأمین درآمدهای ارزی محسوب میشود. طی ۲۰ سال گذشته، وضعیت صادرات ایران تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار گرفته است که منجر به نوسانات قابل توجهی در این بخش شده است. در این گزارش، به بررسی وضعیت صادرات ایران، دلایل عدم رشد آن و تأثیر صادرات غیر نفتی بر اقتصاد کشور خواهیم پرداخت.
چالشهای صادرات ایران
در دو دهه اخیر، صادرات ایران با چالشهای متعددی مواجه بوده است. یکی از مهمترین دلایل عدم رشد صادرات، وابستگی شدید به صادرات نفت و گاز است. ایران به عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان نفت در جهان، بخش عمدهای از درآمدهای ارزی خود را از طریق صادرات نفت تأمین میکند. این وابستگی باعث شده است که سایر بخشهای اقتصادی، به ویژه صادرات غیر نفتی، به حاشیه رانده شوند. در واقع، نوسانات قیمت نفت و تحریمهای بینالمللی به شدت بر روی درآمدهای ارزی ایران تأثیر گذاشته و مانع از توسعه پایدار صادرات غیر نفتی شده است.
علاوه بر این، عدم تنوع در سبد صادراتی نیز یکی دیگر از عوامل مؤثر در عدم رشد صادرات ایران است. بسیاری از کالاهای صادراتی ایران شامل مواد اولیه و خام هستند که ارزش افزوده کمی دارند. این موضوع نه تنها باعث کاهش درآمدهای ارزی میشود، بلکه توانایی کشور را در رقابت با دیگر کشورها در بازارهای جهانی محدود میکند. به عنوان مثال، صادرات محصولات پتروشیمی و مواد معدنی به جای تولید و صادرات کالاهای با ارزش افزوده بالا، نشاندهنده این عدم تنوع است.
تحریمهای اقتصادی و سیاسی نیز یکی دیگر از موانع جدی در مسیر رشد صادرات ایران بوده است. این تحریمها، به ویژه در سالهای اخیر، به شدت بر روی توانایی ایران برای صادرات کالاهای غیر نفتی تأثیر گذاشته و دسترسی به بازارهای جهانی را محدود کرده است. به علاوه، عدم وجود زیرساختهای مناسب، مانند حمل و نقل و لجستیک، نیز به عنوان یک چالش بزرگ در صادرات ایران مطرح است. این مشکلات باعث افزایش هزینههای صادرات و کاهش رقابتپذیری کالاهای ایرانی در بازارهای جهانی شده است.
تأثیر صادرات غیر نفتی بر اقتصاد ایران
صادرات غیر نفتی میتواند تأثیرات مثبتی بر روی اقتصاد ایران داشته باشد. یکی از مهمترین مزایای صادرات غیر نفتی، ایجاد اشتغال و افزایش درآمدهای ارزی است. با توسعه صادرات غیر نفتی، فرصتهای شغلی جدیدی ایجاد میشود و این موضوع به کاهش نرخ بیکاری کمک میکند. همچنین، با افزایش درآمدهای ارزی ناشی از صادرات غیر نفتی، کشور قادر خواهد بود به تأمین نیازهای خود در زمینه واردات کالاهای ضروری بپردازد.
علاوه بر این، صادرات غیر نفتی میتواند به توسعه صنایع داخلی و افزایش توانایی رقابتپذیری آنها کمک کند. با افزایش تقاضا برای کالاهای غیر نفتی در بازارهای جهانی، صنایع داخلی تشویق میشوند تا کیفیت محصولات خود را بهبود بخشند و به نوآوری روی آورند. این موضوع به نوبه خود میتواند به رشد اقتصادی پایدار و افزایش تولید ناخالص داخلی (GDP) منجر شود.
در نهایت، صادرات غیر نفتی میتواند به کاهش وابستگی به نفت و گاز کمک کند. با تنوع بخشیدن به سبد صادراتی و افزایش سهم کالاهای غیر نفتی، ایران میتواند ریسکهای ناشی از نوسانات قیمت نفت را کاهش دهد و به یک اقتصاد پایدارتر و مقاومتر دست یابد.
ارزش واحد صادرات کالای غیر نفتی
در سالهای ۸۳ و ۸۴ ارزش هر تن کالای صادر شده منتهی به شهریور ماه در کانال ۳۰۰ دلار بوده است. شایان ذکر است که این ارقام مربوط به کالاهای غیر نفتی است. در نیمه دهه ۸۰، این رقم به بالا ۴۰۰ دلار رسیده و در سال ۸۷ رکورد خود را در ۵۵۲ دلار زده است.
در سال ۸۸، هر تن کالای صادر شده ۴۳۸ دلار بوده و این روند تا اوایل دهه ۹۰ به طور کلی پایدار بوده است. با آغاز تحریمهای بینالمللی، ارزش هر تن کالای غیر نفتی صادر شده با کاهشی ۲۰ درصدی به ۳۹۳ دلار رسیده است.
کمترین ارزش دلاری صادرات به ازای هر تن در سالهای ۹۸ و ۹۹ ثبت شه که میتواند به دلیل همهگیری کرونا بوده باشد. زیرا در این دوره روابط بینالمللی بنا به محدودیتها، به حداقل خود رسیده بود. به همین دلیل، حجم صادرات از ۷۰ میلیون تن در نیمه اول سال ۹۸ به ۴۶ میلیون تن در نیمه اول سال ۹۹ رسیده است. ارزش این صادرات نیز از حدود ۲۱ میلیارد دلار به ۱۳ میلیارد دلار رسیده است. بدین ترتیب، ارزش هر تن کالای صادر شده در نیمه اول سال ۹۹ به ۲۹۳ دلار رسیده است.
در ۶ ماه نخست سال ۱۴۰۱، هر تن کالای غیر نفتی به ارزش ۴۶۸ دلار صادر شده که بیشترین مقدار ثبت شده از سال ۹۱ است. ارزش هر تن صادرات منتهی به شهریور ماه سال ۱۴۰۲، ۳۵۶ دلار بوده که نسبت به سال گذشتهاش حدود ۲۴ درصد کاهش یافته است. در نیمه اول سال جاری نیز این رقم به ۳۶۶ دلار رسیده است.
در نهایت، وضعیت صادرات ایران طی ۲۰ سال اخیر تحت تأثیر عوامل متعددی قرار گرفته است. وابستگی به نفت، عدم تنوع در سبد صادراتی، تحریمها و کمبود زیرساختها از جمله چالشهای اصلی در این مسیر بودهاند. با این حال، توسعه صادرات غیر نفتی میتواند به عنوان یک راهکار مؤثر برای بهبود وضعیت اقتصادی کشور و کاهش وابستگی به نفت در نظر گرفته شود. با توجه به ظرفیتهای بالقوه ایران در زمینه صادرات کالاهای غیر نفتی، توجه به این بخش میتواند به رشد پایدار اقتصادی و افزایش رفاه عمومی منجر شود.
source