مسیر رونق اقتصاد کشاورزی ایران

آرمان امروز-گروه اقتصادی: در دو دهه گذشته، به‌دلیل مشکل خشکسالی و کم‌آبی، بخش کشاورزی بالا و پایین‌های زیادی را تجربه کرده است. حتی در بعضی زمینه‌ها این بخش فقط با افت روبرو بوده است. سهم این بخش از اشتغال یکی از این موارد است. طی ۲۰ سال گذشته، بیش از یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر از بخش کشاورزی خارج و به سمت بخش‌های دیگر اقتصاد روانه شده‌اند. به سبب وابستگی این بخش به تغییرات آب‌وهوایی، حجم تولید و رشد اقتصادی و در نتیجه درآمد اکتسابی شاغلین این بخش کاهش یافته است. همگی این مسائل باعث کاهش انگیزه کشاورزان برای ادامه شغلشان بوده است.
تحولات بخش کشاورزی در ۲۰ سال
اقتصاد کشور از سه بخش اصلی «کشاورزی»، «صنعت» و «خدمات» تشکیل شده است. بدین سبب، می‌توان گفت افراد شاغل در یکی از این سه بخش مشغول به فعالیت هستند. بنا بر تعریف مرکز آمار، افرادی که ۱۵ ساله و بیشتر هستند جزئی از جمعیت حاضر در سن کار محسوب می‌شوند. البته تا پیش از سال ۹۸، جمعیت ۱۰ ساله و بیشتر در نظر گرفته می‌شدند و این تعریف طی زمان تغییر کرده است. از سال ۸۴ تا کنون سهم بخش کشاورزی از اشتغال کشور روندی نزولی داشته است. دلیل اصلی این اتفاق خشکسالی حاکم بر کشور در چند سال اخیر باشد. چرا که به واسطه آن تولید و رشد اقتصادی و به دنبال آن درآمد کاهش یافته است. به همین دلیل، بسیاری از شاغلین این بخش به بخش‌های دیگر اقتصاد کوچ کرده‌اند. به‌طوری‌که، در سال ۸۴، بیش از ۵ میلیون نفر در این بخش مشغول به کار بوده‌اند و این تعداد در پاییز امسال به ۳ میلیون و ۴۳۴ هزار نفر رسیده است.
به‌طور کلی، مشاغل بخش کشاورزی با توجه به ماهیت آن، بیشتر از سایر مشاغلی به آب و هوا و تغییرات فصلی وابسته است. با توجه به روند بررسی شده، سهم از اشتغال این بخش در فصول پاییز و زمستان همیشه کاهش یافته و در نیمه اول سال افزایش یافته است.
چرا رشد اقتصادی موثر نبود؟
در بهار سال ۸۴، سهم از اشتغال بخش کشاورزی برابر با ۲۶.۸ درصد بوده است. به عبارت دیگر، بیش از یک چهارم شاغلین کشور در این دوره در بخش کشاورزی فعالیت می‌کردند. با آغاز خشکسالی و مشکل کم‌آبی، دستمزد و سود در این بخش کاهش یافت و باعث شد بخش عمده‌ای از شاغلین به بخش‌های صنعت و خدمات روی بیاورند.
این مسئله در رشد اقتصادی بخش کشاورزی نیز منعکس شده است. به‌طوری‌که، روند رشد اقتصادی این بخش دچار تلاطم‌های بسیار شده و حتی طی چندین فصل متوالی رشد اقتصادی آن منفی شده است. همه این مشکلات باعث شده‌اند تا بخش کشاورزی به اندازه گذشته محبوب نباشد.
در سال ۹۸، تولید ناخالص داخلی بخش کشاورزی به موجب تحولات مثبت آب‌وهوایی، رشد بسیار خوبی را تجربه کرده است. به همین دلیل، در این سال روند سهم بخش کشاورزی از اشتغال کشور مقداری افزایش یافته است. از ابتدای سال ۱۴۰۰ تا نیمه اول سال ۱۴۰۲، بخش کشاورزی به‌طور متوالی رشد منفی تجربه کرده و این مسئله باعث ریزش بیشتر شاغلین این بخش شده است.
با وجود اینکه در چند فصل اخیر رشد اقتصادی بخش کشاورزی مثبت بوده، روند نزولی سهم بخش کشاورزی از اشتغال ادامه داشته است. به‌طوری‌که، کمترین سهم از اشتغال ثبت شده در دوره مورد بررسی در زمستان ۱۴۰۲ بوده است. طبق آخرین داده‌های منتشر شده توسط مرکز آمار، سهم از اشتغال بخش کشاورزی در پاییز امسال به ۱۳.۷ درصد رسیده و با توجه به الگوی حرکت این شاخص در سال‌های گذشته، زمستان امسال این سهم باز هم کاهش پیدا خواهد کرد.
راهکارهای برون رفت
برای برون‌رفت از وضعیت کنونی در اقتصاد کشاورزی ایران، نیاز به اتخاذ راهکارهای جامع و چندجانبه است. در زیر به برخی از این راهکارها اشاره می‌شود:
1. مدیریت منابع آب: بهینه‌سازی مصرف آب و استفاده از تکنولوژی‌های نوین آبیاری مانند آبیاری قطره‌ای و هوشمند می‌تواند به کاهش هدررفت آب و افزایش بهره‌وری در کشاورزی کمک کند. همچنین، برنامه‌ریزی برای مدیریت منابع آب زیرزمینی و سطحی ضروری است.
2. تنوع کشت: ترویج کشت محصولات متنوع و مقاوم به خشکی می‌تواند به کشاورزان کمک کند تا در برابر تغییرات آب‌وهوایی مقاوم‌تر شوند. این امر همچنین می‌تواند به افزایش درآمد و اشتغال در بخش کشاورزی منجر شود.
3. آموزش و توانمندسازی کشاورزان: برگزاری دوره‌های آموزشی برای کشاورزان در زمینه‌های نوین کشاورزی، مدیریت مزرعه و تکنیک‌های بازاریابی می‌تواند به افزایش دانش و مهارت‌های آن‌ها کمک کند و انگیزه آن‌ها را برای ادامه فعالیت در این بخش افزایش دهد.
4. حمایت مالی و بیمه‌ای: ایجاد سیستم‌های بیمه‌ای مناسب برای کشاورزان و ارائه تسهیلات مالی با نرخ بهره پایین می‌تواند به کاهش ریسک‌های اقتصادی و افزایش سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی کمک کند.
5. تحقیقات و توسعه: سرمایه‌گذاری در تحقیقات علمی و فناوری‌های جدید در زمینه کشاورزی می‌تواند به بهبود کیفیت و کمیت تولیدات کشاورزی کمک کند. همکاری با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی برای توسعه روش‌های جدید کشت و تولید ضروری است.
6. توسعه زیرساخت‌ها: بهبود زیرساخت‌های حمل و نقل و انبارداری می‌تواند به کاهش ضایعات و افزایش دسترسی کشاورزان به بازارها کمک کند. این امر به افزایش درآمد و بهبود وضعیت اقتصادی کشاورزان منجر خواهد شد.
7. ترویج کشاورزی پایدار: تشویق کشاورزی پایدار و محیط‌زیست‌محور می‌تواند به حفظ منابع طبیعی و بهبود شرایط زیست‌محیطی کمک کند. این امر نه تنها به حفظ منابع آب و خاک کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به افزایش کیفیت محصولات کشاورزی نیز منجر شود.
با اجرای این راهکارها، می‌توان به بهبود وضعیت بخش کشاورزی و افزایش سهم آن در اشتغال کشور کمک کرد.