درس تجربیات جهانی در بحران برق برای ایران

آرمان امروز- گروه اقتصادی: یک مورد بسیار نزدیک به ایران، مساله Black Out در دو کشور سوریه و لبنان است. هر دو این کشور‌ها در سال‌های اخیر با بحران‌های شدید برق مواجه بوده‌اند که در برخی مقاطع شباهت‌هایی با بلاک‌اوت داشته، اگرچه ماهیت آنها بیشتر به خاموشی‌های گسترده و طولانی‌مدت نزدیک بوده تا بلاک‌اوت‌های ناگهانی و کامل مانند آنچه در آمریکا یا هند رخ داد.
در روز‌های گذشته، هشدار رئیس اتحادیه انرژی ایران درباره احتمال وقوع قطعی کامل برق در برخی استان‌ها، توجه بسیاری را به خود جلب کرده است. هاشم اورعی با اشاره به تداوم ناترازی در شبکه برق کشور گفته است: «اگر این روند ادامه یابد، به زودی شاهد قطعی کامل شبکه (Black Out) در برخی مناطق خواهیم بود.»
هاشم اورعی، رئیس اتحادیه انرژی ایران روز سه‌شنبه هفته گذشته بیان کرد که مردم باید پیش‌بینی شرایط سخت‌تری مثل قطعی‌های ۲۴ ساعته برق را داشته باشند، چرا که ممکن است فشار به شبکه بیشتر شده و باعث «بلاک اوت» آن شود که در صورت وقوع چنین اتفاقی، برق به ۲ ساعت محدود نخواهد شد، بلکه یک شبانه‌روز کامل قطع خواهد شد.
به گزارش اقتصاد ۲۴، ایران اگرچه یکی از کشور‌های پیشرو در تولید برق در منطقه است، اما به‌دلیل چالش‌های ساختاری و مدیریتی، در برابر بلاک اوت‌های گسترده آسیب‌پذیر است. درس‌گرفتن از تجربیات جهانی و به‌کارگیری فناوری‌های نوین، راهکار اساسی برای تاب‌آور شدن در برابر این بحران است.
این که چرا اخطار خاموشی سراسری داده شده یک دلیل آن این است که، کل ظرفیت اکتیو نیروگاهی ایران ۶۵ هزار است، اما به نظر می‌رسد با توجه به رشد مصرف برق در مرداد سال جاری احتمالا مصرف برق به رقم ۹۰ هزار خواهد رسید و این یعنی کسری به اندازه یک سوم ظرفیت نیروگاهی کشور؛ و با این ارقام دیگر یعنی خاموشی شبکه (بلک اوت) اصلا دور از نظر و دسترس نیست.
بلاک اوت چیست؟
بلاک اوت یا خاموشی کامل، به وضعیتی گفته می‌شود که در آن کل شبکه برق یک منطقه بزرگ یا کشور به‌طور ناگهانی و کامل از کار می‌افتد. این خاموشی سراسری ممکن است ساعاتی تا حتی چند روز ادامه داشته باشد و اثرات بسیار گسترده‌ای در زندگی روزمره، امنیت، سلامت و اقتصاد داشته باشد.
تجربه کشور‌های دیگر از بلاک اوت
بلاک اوت در کشور‌های مختلفی اتفاق افتاده و از جمله در سال ۲۰۰۳ و در آمریکا بزرگ‌ترین بلاک اوت تاریخ آمریکا در شمال شرق این کشور و کانادا رخ داد و حدود ۵۰ میلیون نفر را تحت تأثیر قرار داد. هم چنین در سال ۲۰۱۲ و در هند نیز بیش از ۶۲۰ میلیون نفر – نیمی از جمعیت کشور – تحت تأثیر قطع برق سراسری قرار گرفتند.
در سال ۲۰۱۹ و این بار در کشور ونزوئلا (خاموشی چند روزه، بحران‌های اجتماعی و سیاسی جدی به‌بار آورد.
باز هم در سال ۲۰۱۹ و این بار در آرژانتین و اروگوئه تمام برق دو کشور به‌طور کامل قطع شد.
بلاک اوت در سوریه و لبنان چگونه بود؟
اما به گزارش اقتصاد ۲۴، یک مورد بسیار نزدیک به ایران، مساله Black Out در دو کشور سوریه و لبنان است. هر دو این کشور‌ها در سال‌های اخیر با بحران‌های شدید برق مواجه بوده‌اند که در برخی مقاطع شباهت‌هایی با بلاک اوت داشته، اگرچه ماهیت آنها بیشتر به خاموشی‌های گسترده و طولانی‌مدت نزدیک بوده تا بلاک اوت‌های ناگهانی و کامل مانند آنچه در آمریکا یا هند رخ داد.
لبنان:
لبنان اکنون دیگر سال‌هاست با بحران ساختاری در تأمین برق مواجه است. در بسیاری از مناطق، مردم فقط چند ساعت در روز برق دولتی دارند.
در اکتبر ۲۰۲۱، دو نیروگاه اصلی برق کشور به دلیل نبود سوخت از کار افتادند و لبنان به‌طور کامل در خاموشی فرو رفت. این وضعیت چند روز ادامه داشت و فقط با کمک ارتش و واردات سوخت از عراق، وضعیت به حالت حداقلی برگشت. این اتفاق تقریباً یک بلاک اوت ملی واقعی بود، هرچند از قبل قابل پیش‌بینی بود و به‌صورت ناگهانی رخ نداد.
سوریه:
اما در مورد سوریه از زمان آغاز جنگ داخلی در ۲۰۱۱، زیرساخت‌های برق سوریه به‌شدت آسیب دیده‌اند.
در برخی مقاطع، شهر‌های بزرگی مانند دمشق، حلب یا حمص دچار قطعی کامل برق برای ساعت‌ها یا حتی روز‌ها شده‌اند. این خاموشی‌ها عمدتاً به دلیل بمباران نیروگاه‌ها، کمبود سوخت و عدم توان بازسازی بوده‌اند. گرچه می‌توان برخی از آنها را بلاک اوت منطقه‌ای دانست، اما کمتر به‌صورت سراسری و ناگهانی کل کشور را درگیر کرده‌اند.
به گزارش اقتصاد ۲۴ در حقیقت می‌توان این طور ارزیابی کرد که لبنان تجربه‌ای بسیار نزدیک به بلاک اوت ملی داشته، اما شاید مساله سوریه را باید بیشتر موضوع خاموشی‌های جنگ‌زده و منطقه‌ای دانست نه یک بلاک اوت کلاسیک شبکه‌ای.
اما در حالی‌که افزایش مصرف برق، فرسودگی زیرساخت‌ها و چالش‌های مالی، شبکه برق کشور را تحت فشار قرار داده‌اند، کارشناسان نسبت به احتمال وقوع بلاک اوت سراسری در ایران هشدار می‌دهند. بلاک اوت یا خاموشی کامل و ناگهانی برق، پدیده‌ای است که می‌تواند آثار مخربی بر اقتصاد، امنیت، سلامت و نظم اجتماعی داشته باشد؛ و ایران نیز از این خطر در امان نیست.
شبکه سراسری برق ایران که از بزرگ‌ترین شبکه‌های انتقال در منطقه به شمار می‌رود، در سال‌های اخیر با مشکلات ساختاری متعددی مواجه بوده است. بسیاری از نیروگاه‌ها، پست‌های برق و خطوط انتقال کشور عمر بیش از سه دهه دارند و نیاز فوری به نوسازی دارند. با توجه به رشد فزاینده مصرف برق به‌ویژه در تابستان، میزان تقاضا در بسیاری از موارد از ظرفیت تولید پیشی می‌گیرد.
در کنار آن، تأخیر در اجرای پروژه‌های توسعه‌ای، کمبود منابع مالی، و وابستگی زیاد به سوخت گاز طبیعی برای تولید برق، کشور را در برابر شرایط بحرانی مانند سرمای شدید زمستان یا کمبود گاز، بسیار آسیب‌پذیر کرده است.