آرمان امروز: در روزهایی که شهرهای کشور ما درگیر جنگ با رژیم صهیونیستی است، یکی از دغدغه های مردم، در شرایطی که تهران به مانند خیلی از شهرها، پناهگاه ندارد، این است که «در صورت حمله به کجا برویم؟» تقریبا همه مسئولان در زمان جنگ به مردم توصیه می کنند که در صورت وقوع حمله هوایی، بهترین اقدام رفتن به مکان‌های زیرزمینی مانند زیرزمین منازل، پارکینگ‌ها یا تونل‌های مترو است. توصیه می‌شود در نزدیکی دیوارهای بدون پنجره قرار بگیرید، اما به آنها تکیه ندهید، چراکه موج انفجار یا لرزش زمین می‌تواند به شما آسیب بزند. دیروز بالاخره درهای مترو تهران برروی مردم در هنگام بمباران هوایی باز شد و مردم در این مکان ها حضور داشتند. البته این اتفاق تقریبا دو روز پس شروع حملات رژیم صهیونیستی به کشور ما بود. این موضوع را روز گذشته سخنگوی دولت و رئیس شورای شهر تهران، اعلام کردند که مردم در هنگام بمباران هوایی می توانند از مترو به عنوان پناهگاه استفاده کنند.
مساجد و مدارس
فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت ضمن اینکه اعلام کرد که «برای انتقال کالا و دارو و مواد غذایی و مایحتاج مردم و به‌ویژه سوخت هیچ مشکلی وجود ندارد. از شب گذشته (یکشنبه شب) مدارس، مساجد و متروها به صورت ۲۴ ساعته در اختیار مردم قرار خواهد گرفت. مدارس را نیز ما از پیش به‌عنوان مکان‌هایی امن پیش‌بینی کردیم و بسیاری از مدارس به‌عنوان اماکن امن شناخته می‌شوند تا مردم در آن پناه بگیرند.»
سوله ها و مترو، باز هستند
در حالی‌که تجربه جنگ‌های معاصر، از بلیتز لندن تا تهاجم نظامی روسیه به اوکراین، بر اهمیت سازه‌های زیرزمینی همچون مترو به عنوان پناهگاه‌های اضطراری مهر تأیید زده است، تحلیل‌های تخصصی نشان می‌دهند که ایستگاه‌های متروی تهران عمدتا فاقد زیرساخت‌های کامل مبتنی بر اصول پدافند غیرعامل هستند. مهدی چمران در حاشیه سیصد و سی و چهارمین جلسه شورای اسلامی شهر تهران در جمع خبرنگاران حضور پیدا کرد و گفت: «متاسفانه در تهران و شهرهای دیگر به صورت کامل پناهگاهی نداریم؛ بایستی با توجه به تجربیات زمان جنگ از همان پناهگاه‌هایی که بعضی مواقع ضروری در بعضی فضاها احداث شده، استفاده کنیم. در زمان جنگ برای ساخت پناهگاه ستادی در نخست‌وزیری تشکیل شد که بنده نیز با آن همکاری داشتم و قرار بود پناهگاه‌های مختلفی با طرح‌های مختلفی اجرا شود. حتی یکی از طرح‌های تحقیقاتی که من روی آن کار کردم پناهگاه‌های بتنی پیش ساخته بود که این ظرفیت را داشت در زیرزمین‌ها با قطعات جدا شده نصب و به یک پناهگاه ثابت و محکم تبدیل شود.» چمران با بیان اینکه طرح‌های این پناهگاه‌ها را همین چند روز پیش مجدد بررسی کردم، یادآور شد: این طرح هم برای سنگرهای انفرادی جنگ طراحی شده بود و هم برای خانه‌ها. مثل همان سنگرهای جنگ بود اما با پیچ و مهره به هم وصل می‌شد و قابلیت جدا شدن داشت. به هر حال این سنگرها ضروریست که در کشورمان به عنوان پدافند غیرعامل مورد استفاده قرار بگیرد و بایستی دوستان ما روی موضوع کار کنند. تعدادی از وزارت خانه‌ها از مراکز حساس نظامی این سنگرها را دارند که متاسفانه استفاده هم نکرده بودند و این حوادث برای آنها رخ داد. باید برنامه‌ریزی درستی در این زمینه صورت بگیرد. در تهران مردم در زیر زمین‌ها و زیر راه پله‌ها سنگر می‌گرفتند تا وضع زمان بمباران به پایان برسد. من فکر می‌کنم که باید کار مهندسی درست صورت بگیرد. خیلی از کشورها، استانداردهای ساختمانی‌شان پناهگاه دارد؛ یعنی همان‌طوری که باید انبار بسازند حتماً باید پناهگاه هم داشته باشند؛ حتی کشوری مثل سوئیس پناهگاه مقابله با تشعشعات اتمی را دارد که شرایط خاصی دارد.»
تجارب جهانی از پناهگاهی به نام مترو
حمله روسیه به اوکراین، بزرگ‌ترین درگیری نظامی اروپا پس از جنگ جهانی دوم به شمار می‌رود. در این جنگ، شهروندان اوکراینی به دلیل نبود پناهگاه‌های جنگی، ناچار شدند به ایستگاه‌های مترو پناه ببرند. تصاویر منتشرشده از حضور مردم در مترو نشان می‌داد که سازه‌های شهری می‌توانند دارای کارکردهای دوگانه باشند: کارکرد نخست، همان کارکرد تعریف‌شده روزمره و کارکرد دوم، کارکرد اضطراری در زمان بحران. این نخستین بار نبود که از ایستگاه‌های مترو به عنوان پناهگاه استفاده می‌شد. در سال ۱۹۴۰ و در میانه جنگ جهانی دوم، لندن با حملات سنگین هوایی از سوی آلمان نازی (بلیتز) مواجه شد. هزاران نفر از مردم برای در امان ماندن از این حملات، به ایستگاه‌های مترو پناه بردند. متروی لندن که از سال ۱۸۶۳ فعالیت خود را آغاز کرده بود، یکی از پیشرفته‌ترین شبکه‌های زیرزمینی آن زمان محسوب می‌شد. این تونل‌ها به‌دلیل عمق و ساختار مقاوم، پناهگاه‌های مؤثری برای مردم شدند.
اما آیا مترو، پناهگاهی امن برای تهران نیز هست؟ یکی از کارشناسان این حوزه می‌گوید: در ساخت ایستگاه‌های مترو به موضوع پدافند غیرعامل توجه کافی نشده، زیرا این مسئله هزینه‌های ساخت را به‌شدت افزایش می‌داد. تنها ایستگاه متروی قیطریه، در زمان مدیریت آقای محسن هاشمی، برای مواقع بحرانی همچون بمباران طراحی شد و از این نظر، با سایر ایستگاه‌ها متمایز است. با این حال، پس از تغییر مدیریت، این ایستگاه نیز نیمه‌کاره رها شد و بدون تکمیل الزامات پدافند غیرعامل به بهره‌برداری رسید. او درباره امکان استفاده از ایستگاه‌های متروی تهران به عنوان پناهگاه در زمان بمباران‌های احتمالی تأکید می‌کند: یکی از چالش‌های اساسی، نبود سرویس بهداشتی عمومی در این ایستگاه‌هاست. متأسفانه، فقط سرویس‌های محدود برای کارکنان ایجاد شده‌اند که این مسئله به‌تنهایی مانع بزرگی برای ایفای نقش پناهگاه برای عموم مردم است. این کارشناس ادامه می‌دهد: گرچه ایستگاه‌ها برای دوران بمباران طراحی نشده‌اند، اما به دلیل عمق زیاد، شاید بتوان از آنها به عنوان محل پناه‌گیری استفاده کرد، هرچند بمب‌ها و موشک‌های امروزی قدرت تخریبی بسیار بالایی دارند و این ایستگاه‌ها توان مقاومت کافی در برابر آنها را نخواهند داشت. طراحی ایستگاه‌ها برای چنین بحران‌هایی، هزینه ساخت را بسیار بالا می‌برد. در همین زمینه، محسن کاملی، حسن حسینی‌امینی، اسدالله سلمی و سیدباقر حسینی در مقاله‌ای با عنوان الزام پدافند غیرعامل در طراحی ایستگاه‌های مترو بر لزوم آمادگی این ایستگاه‌ها برای شرایط جنگی تأکید کرده‌اند. به باور آنها، ایستگاه‌های مترو به عنوان سازه‌های زیرزمینی، به دلیل ماندگاری بالا، بهره‌برداری مستمر و حجم زیاد استفاده‌کننده، باید متناسب با پیشرفت سلاح‌های دشمن طراحی شوند. براساس نتایج این تحقیق، الزامات معماری ایستگاه‌های مترو از منظر پدافند غیرعامل به چهار دسته تقسیم می‌شوند: طراحی، دسترسی، مکان‌یابی مدیریتی و دسته‌بندی عملکردی. در این مقاله پیشنهاد شده است که برای استفاده چندمنظوره از مترو، اقداماتی مانند نصب درهای خم‌شونده برای جلوگیری از انتقال موج انفجار، ایجاد خروجی‌های اضطراری، پیش‌بینی فضاهایی برای انبار آب، آذوقه و سوخت، حذف گوشه‌های تیز و استفاده از سطوح سفید یا براق در کف و دیوارها لحاظ شود. همچنین بر لزوم طراحی ارتباط مترو با ساختمان‌های خاص و فضاهای پیرامونی، پیش‌بینی مسیرهای جایگزین در صورت انسداد بخشی از خط و ایجاد خروجی‌هایی بالاتر از سطح تجمع پناه‌جویان تأکید شده است. در حال حاضر مسئولان شهری در این باره گفت‌وگویی نمی‌کنند اما جست‌وجو در میان گفت‌وگوهای قدیمی درباره اینکه آیا ایستگاه‌های مترو می‌تواند پناهگاه مناسبی در زمان‌های بحرانی مانند جنگ باشد، نشان می‌دهد که مدیریت شهری تلاش‌هایی برای استفاده دوگانه از ایستگاه‌ها انجام داده است.
source