گزارش «آرمان امروز» از آخرین وضعیت خروج اتباع از ایران
آرمان امروز- ابراهیم ایوبی: خروج اتباع غیرمجاز این روزها با حاشیه‌هایی همراه شده است و برخی ساماندهی این مسئله را با اتفاقات روزهای جنگ گره می‌زنند، غافل از اینکه اداره امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور در اواسط اسفند۱۴۰۳ آخرین فرصت اتباع غیرمجاز برای خروج را اعلام کرد و به این ترتیب ۱۵تیر۱۴۰۴ به‌عنوان نقطه پایان حضور اتباع غیرمجاز تعیین شد. براساس آخرین اطلاعاتی که از سوی نادر یاراحمدی، مدیرکل اداره امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور اعلام شده است، از ابتدای سال تاکنون ۷۱۷هزار تبعه غیرمجاز از ۳مرز شرقی ایران خارج شده‌اند.
سالیان گذشته بحث وضعیت مهاجران افغانستانی در ایران و موضوع بازگشت یا ماندن آنها در فضای اجتماعی کشور داغ بود. بعد از پایان تهاجم ۱۲روزه اسرائیل به کشور، ناگهان تب اخراج میهمانان کشور همسایه بالا گرفت و طبق معمول دوگانه‌ای به جریان افتاد؛ موافقان اخراج سریع افغانستانی‌ها با این توجیه که عامل ناامنی در کشور هستند و مخالفان که هرچند با بازگشت مهاجران به سرزمین مادری‌شان هم‌دل هستند، اما این روش ضربتی در مواردی غیرقانونی می‌دانند. اینکه بازداشت تعدادی افغانستانی به اتهام جاسوسی (که هنوز به اثبات نرسیده است) فضایی برای حمله به همه مهاجران این کشور و اخراج شتاب‌زده آنان شود، با موازین قانونی و اخلاقی سازگار به نظر نمی‌رسد.
5 دهه میزبانی از اتباع
تا به امروز سه موج مهاجرت عمده از افغانستان به ایران شکل گرفته است: دهه ۶۰ هم‌زمان با جنگ داخلی در افغانستان، ظهور طالبان در دهه ۷۰ و سرانجام چهار سال اخیر که مصادف با بازگشت دوباره طالبان در قدرت شد. نادر یاراحمدی، رئیس مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور، ۱۸ فروردین امسال به خبرگزاری «ایسنا» تعداد اتباع افغانستانی مجاز و غیرمجاز در کشور را شش میلیون و صد هزار نفر اعلام کرد و گفت: «از این تعداد دو میلیون و صد هزار نفر مجاز، دو میلیون نفر غیرمجاز و دو میلیون نفر در دسته افراد سرشماری‌شده هستند»
از سوی دیگر در سایت «کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان» این مطلب است: «در سال ۲۰۲۲ میلادی دولت جمهوری اسلامی ایران برنامه سرشماری از تمامی افغانستانی‌های فاقد مدرک در ایران، از‌جمله افرادی را که به‌تازگی به دلیل تحولات افغانستان در ماه آگوست سال ۲۰۲۱ میلادی وارد ایران شده بودند، انجام داد که در نتیجه آن اطلاعات حدود ۲.۶ میلیون افغانستانی ثبت شده است. به گفته دولت جمهوری اسلامی ایران حدود ۵۰۰ هزار افغانستانی فاقد مدرک در این برنامه شرکت نکردند. تخمین زده می‌شود از زمان تحولات ماه آگوست سال ۲۰۲۱ میلادی در مجموع یک میلیون افغانستانی وارد ایران شده‌اند که به موجب آن نیاز به حمایت بین‌المللی افزایش یافته است». آمار چندان دقیق نیست.
افغانستانی‌های مقیم ایران سه دسته‌اند: افراد دارای مجوز که برای ماندن روادید یا کارت اقامت دارند؛ دسته دوم اشخاصی که فاقد مجوز هستند و طبیعی بوده که طبق موازین قانونی باید به کشور خود بازگردند؛ و دسته سوم افرادی که در هویت آنان به دلیل فقدان مدرک یا خلأ قانونی (فرزند حاصل از ازدواج مرد افغانستانی و زن ایرانی) ابهام وجود دارد. براساس «قانون اصلاح قانون تعیین تکلیف تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی» (مصوب ۲ مهر ۱۳۹۸)، «فرزندان حاصل از ازدواج شرعی زنان ایرانی با مردان غیرایرانی که قبل یا بعد از تصویب این قانون متولد شده یا می‌شوند، قبل از رسیدن به سن ۱۸ سال تمام شمسی به درخواست مادر ایرانی در صورت نداشتن مشکل امنیتی (به تشخیص وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی) به تابعیت ایران درمی‌آیند. فرزندان مذکور پس از رسیدن به سن ۱۸ سال تمام شمسی، در صورت عدم تقاضای مادر ایرانی، می‌توانند تابعیت ایران را تقاضا کنند که در صورت نداشتن مشکل امنیتی (به تشخیص وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی) به تابعیت ایران پذیرفته می‌شوند…». علاوه بر سخت‌گیری قانون، آیین‌نامه‌ای که در ۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۹ به تصویب دولت رسید، فرایند اعطای تابعیت از طریق مادر را پیچیده‌تر کرد.
چرا مرزها شلوغ شد؟
براساس برنامه وزارت کشور قرار بود که افراد براساس نوبت‌دهی به مرزها مراجعه کنند اما به ۲دلیل این اتفاق رخ نداد: از ابتدای امسال در تمام استان‌ها از افراد فاقد مجوز خواسته شد که با مراجعه به دفاتر اشتغال اتباع خارجی، اطلاعات خود را ثبت و برگه سرشماری دریافت کنند. پس از آن، زمانی برای خروجشان تعیین می‌شد تا براساس نوبت‌دهی و مراجعه به اردوگاه‌ها از کشور خارج شوند. برخی افراد بدون طی کردن این روند، به‌صورت ناگهانی به مراکز بازگشت مراجعه کرده‌اند که باعث ایجاد تراکم و بی‌نظمی در خروجی مرزها شده است.
اما حالا قرار است مطابق «لایحه اصلاح برخی از احکام مربوط به تابعیت» که سال گذشته از طرف دولت به مجلس ارسال شد، همین احکام نیز محدودتر شود! در جریان جنگ ۱۲روزه که میهنمان را دستخوش التهاب کرد، تعدادی افغانستانی متهم و دستگیر شدند. باید به چند نکته توجه کرد: اول، بازداشت‌شدگان اکنون متهم هستند و هنوز جرمی به اثبات نرسیده است. دوم، در صورت اثبات گناهکاری، هر فرد مسئول کار خود بوده و موضوع قابلیت تعمیم به همه اتباع کشور همسایه را ندارد. سوم، براساس «قانون موافقت‌نامه استرداد مجرمین بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری اسلامی افغانستان» (مصوب ۱۶ اسفند ۱۳۸۸) نگرانی و خلأ قانونی برای همکاری دو کشور در زمینه تعقیب، محاکمه و مجازات مجرمین وجود ندارد. و چهارم، اصول قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نه‌تنها بر اتباع ایران، بلکه بر اتباع بیگانه نیز حاکم است؛ در نتیجه حکم به مجازات و اجرای آن باید تنها از طریق قانون باشد (اصل ۳۶)، اصل بر برائت است (اصل ۳۷) و هتک حرمت و حیثیت فردی که بازداشت شده ممنوع و قابل مجازات خواهد بود.
source