آرمان امروز-گروه اقتصادی: بحران آب، بحرانی جدی‌تر از آنچه به‌نظر می‌رسد
بحران آب در ایران دیگر یک چالش محیط‌زیستی صرف نیست؛ بلکه در حال تبدیل‌شدن به بحرانی با ابعاد اقتصادی، اجتماعی و امنیتی است. کاهش بیش از ۳۰ درصدی بارش‌های درازمدت نسبت به دهه ۷۰ و مصرف بسیار بالای منابع تجدیدپذیر آب، کشور را به‌سمت نقطه‌ای بحرانی پیش برده است . میزان مصرف حدود ۷۵-۸۰ درصد از ۱۰۳ میلیارد مترمکعب منابع آبی تجدیدپذیر، به‌مراتب فراتر از حد استاندارد بین‌المللی (۴۰ درصد) است .
در تهران بزرگ، حتی اگر کشاورزی به‌طور کامل تعطیل شود، در تابستان امسال تأمین آب شرب به‌صورت پایدار ممکن نخواهد بود . سدهای اصلی تامین‌کننده آب شرب تهران – ماملو، لار، لتیان و کرج – به‌سرعت در حال کاهش کارکرد هستند و پیش‌بینی می‌شود سد ماملو در شهریور از مدار خارج شود و پس از آن سایر سدها نیز از کار بیفتند . مصرف روزانه آب تهران حدود ۳ تا ۳.۲ میلیون مترمکعب است که سالانه بیش از ۱.۲ میلیارد مترمکعب می‌شود . در چنین وضعیتی، قطع آب، اختلال در زندگی روزمره، آسیب به گروه‌های آسیب‌پذیر و فشار اجتماعی بالا، به‌عنوان پیامدهای نزدیک می‌درخشند.
ابعاد اقتصادی بحران آب
بحران آب به‌خوبی نشان داده است که با هزینه‌های اقتصادی و اجتماعی بسیار سنگینی همراه است. سالانه تنها برای مدیریت تنش آبی سه شهر در ۲۳ استان، بیش از ۲۸ هزار میلیارد تومان بودجه اضطراری درخواست شده است که از آن سهم استان تهران حدود ۴۸۰۰ میلیارد تومان (۴.۸ همت) بوده است. به‌علاوه، حدود ۳۲ درصد از آب شرب شبکه توزیع تحت مدیریت مشخص نبوده و شامل تلفات واقعی (۱۵.۱%)، برداشت غیرمجاز (۱۵.۵%) و مصارف بدون درآمد (۱.۳%) می‌شود. این بی‌نظمی و ضریب اتلاف بالا، هزینه‌های اقتصادی هنگفتی بر دولت و مردم تحمیل می‌کند.
کشاورزی با مصرف حدود ۷۶-۸۰ درصد منابع آبی کشور، نقش اصلی در بحران دارد؛ اما راندمان پایین آبیاری، انتخاب محصولات نامتناسب با اقلیم و سیاست‌های حمایتی نادرست کاهش بهره‌وری را تشدید کرده است . در مقابل، بخش شرب و خدمات صرفاً حدود ۸.۶۴% مصرف دارد که نشان می‌دهد محور بحران جای دیگری است.
بحران آب همچنین تهدیدی برای ساختار اقتصاد ملی محسوب می‌شود؛ فقدان حکمرانی مؤثر، سوءاستفاده‌های اقتصادی و اقتصادی‌محور بودن منابع آب در ایران، پیامدهایی فراتر از کم‌آبی دارد . انتقال آب بدون بررسی فنی و اقلیمی – یا آنچه برخی به‌عنوان «سدسازی» یا «مافیای آب» خوانده‌اند — بار سنگینی بر محیط‌زیست و اقتصاد گران کشور تحمیل کرده است.
سه لایه راهکار: فوری، میان‌مدت، بلندمدت
۱. لایه کوتاه‌مدت (واکنش فوری)
– اعمال محدودیت مصرف برنامه‌ریزی‌شده برای بخش خانگی و خدمات در شهرهای درگیر تنش. – راه‌اندازی کمپین‌های آگاهی‌بخشی عمومی با هدف تغییر رفتار مصرفی؛ تعاون مردم و دولت برای کاهش تقاضا . – اطلاع‌رسانی شفاف و مداوم درباره وضعیت منابع آبی، سیاست‌های مدیریتی و جدول‌های زمان‌بندی تامین آب، به‌منظور افزایش اعتماد عمومی و مشارکت اجتماعی .
۲. لایه میان‌مدت
– نوسازی و ترمیم تجهیزات فرسوده شبکه آبرسانی برای کاهش هدررفت؛ جایگزینی لوله‌ها و به‌کارگیری سیستم‌های هوشمند توزیع آب . – توسعه فناوری بازچرخانی آب در مصارف شهری، صنعتی و کشاورزی؛ استفاده مجدد از آب خاکستری (gray water) و پسآب تصفیه‌شده. – اصلاح الگوی محصولات کشاورزی به سمت گزینه‌هایی با مصرف آب کمتر و بازده بالاتر و حذف سیاست‌های حمایتی ناکارآمد در تولید آب‌بر .
۳. لایه بلندمدت (اصلاح حکمرانی)
– بازنگری ساختار حکمرانی و مقررات: به‌عنوان مثال، تعیین حکمرانی شفاف برای منابع زیرزمینی، بازنگری در قانون توزیع آب، و کاهش اثر «مافیای آب» در سیاست‌گذاری . – تطبیق پروژه‌های عمرانی مانند سدسازی و انتقال آب با شرایط واقعی اقلیمی و بوم‌شناسی؛ توقف طرح‌هایی که هزینه بالا و اثر کم دارند. – مشارکت فعال مردم و نهادهای محلی در تدوین سیاست و تصمیم‌گیری؛ ایجاد فرایندهای تصمیم‌ساز مشترک برای اصلاح مصرف و پایداری منابع آب . – تلفیق دانش بومی تاریخ‌مند مدیریت آب (مانند قنات‌ها) با فناوری‌های مدرن مانند آبیاری تحت فشار، شیرین‌سازی، بازچرخانی و ذخیره‌سازی هوشمند.
جمع‌بندی و پیام نهایی
بحران آب در ایران دیگر قابل نادیده‌گرفتن نیست. اگرچه خشکسالی و تغییر اقلیم نقشی کلیدی دارند، مهم‌تر از آن، عملکرد نامطلوب حکمرانی، اتکا به سیاست‌های قدیمی و تمرکز ناصحیح بر مصرف خانگی است. این بحران با پیامدهای اقتصادی سنگین – از بودجه‌های اضطراری میلیتاری مالی تا اختلال در زندگی روزمره و کاهش اعتماد عمومی – همراه شده است. با این همه، غلبه بر بحران آب کاملا امکان‌پذیر است اگر اراده سیاسی وجود داشته باشد و مردم همراهی کنند. راهکارها در سه لایه فوری (آگاهی و محدودیت مصرف)، میان‌مدت (نوسازی تجهیزات و اصلاح الگوه ای کشاورزی) و بلندمدت (بازسازی حکمرانی آب، مشارکت مردمی، تلفیق دانش بومی و مدرن) باید با هم اجرا شوند.
بحران آب «قابل پیشگیری و قابل مدیریت» است؛ اما این مستلزم شفافیت، برنامه‌ریزی دقیق، بازنگری در سیاست‌های هم‌اکنون و تحول بنیادین در نگاه حکمرانی است. اگر از امروز فکری نشود، فردا دیر خواهد بود .
تاکید رئیس‌جمهور: «بحران آب از آنچه امروز درباره آن صحبت می‌شود، جدی‌تر است».
source