“قزوین” ؛ نگین فراموش شده تاریخ ایران

آرمان امروز : مسجد جامع، سراهای قاجاری تا عمارت‌های باشکوه و حمام‌های قدیمی، همگی گواهی بر عظمت گذشته قزوین این دیار کهن و تاریخی هستند و با این حال، این استان با وجود این ظرفیت‌های بی‌نظیر، با چالش‌ها و کمبودهای جدی در حوزه گردشگری دست و پنجه نرم می‌کند و این یادداشت نگاهی می‌اندازد به گنجینه‌های تاریخی قزوین، ظرفیت‌های خفته آن و موانعی که مسیر تبدیل شدن این شهر به یکی از قطب‌های اصلی گردشگری ایران را سد کرده است.
قزوین تنها یک شهر نیست؛ یک کارنامه درخشان از تمدن، هنر و تاریخ ایران زمین است و موقعیت استراتژیک این شهر بر سر چهارراه حوادث، آن را به محلی برای تلاقی فرهنگ‌ها، ادیان و سبک‌های معماری بدل کرده و زمانی که در سال ۹۵۵ هجری قمری شاه تهماسب صفوی، قزوین را به عنوان پایتخت ایران برگزید، این شهر به اوج شکوفایی و رونق خود رسید و هنرمندان و معماران بزرگی را در خود جای داد.
حتی پس از انتقال پایتخت به اصفهان، قزوین کماکان به عنوان یکی از مهمترین شهرهای ایران، به ویژه در دوره قاجار، نقش‌آفرینی کرد و این تاریخ پرفراز و نشیب، میراثی گران‌بها را برای امروز به ارمغان گذاشته است؛ میراثی که متاسفانه آنچنان که باید و شاید شناخته نشده و از ظرفیت‌هایش بهره‌برداری نمی‌شود.
بناهای تاریخی؛ قلب تپنده شهر
گردش در خیابان‌های مرکزی قزوین، سفری در زمان است و بناهای تاریخی نه در حاشیه، که در دل بافت شهری و در کنار زندگی روزمره مردم جا دارند و همین موضوع جذابیتی بی‌نظیر برای مردم ایجاد کرده که قدر و ارزش این بناها را نیز به خوبی بدانند.
مسجد جامع قزوین، از آتشکده تا مسجد
مسجد جامع قزوین، یکی از کهن‌ترین بناهای ایران است که تاریخ ساخت آن به زمان هارون الرشید در سال۱۹۲ هجری بازمی‌گردد، اما شگفتی مسجد جامع در لایه‌های تاریخی آن نهفته و براساس شواهد و روایات، این مسجد بر روی یک آتشکده ساسانی بنا شده و ایوان‌های رفیع، شبستان‌های متعدد، کاشی‌کاری‌های فیروزه‌ای و به ویژه کتیبه‌های خطاطی ارزشمند، هر کدام بخشی از هویت چند هزارساله این بنای عظیم را روایت می‌کنند. مسجد جامع قزوین تنها یک مکان مذهبی نیست، بلکه کتابی مصور از تحولات معماری ایران از سلجوقی تا صفوی و قاجار است.
حرم شاهزاده حسین (ع)، کانون معنویت و هنر
حرم شاهزاده حسین (ع)، یکی از مهمترین بناهای مذهبی و گردشگری قزوین است که به گفته مورخان، مدفن فرزند خردسال امام رضا (ع) و بنای اصلی آن مربوط به دوره صفوی است، اما تزئینات بی‌نظیر آن، از آیینه‌کاری‌های خیره‌کننده تا کاشی‌کاری‌های نفیس، عمدتا متعلق به دوره قاجار بوده و این حرم نه تنها به عنوان یک زیارتگاه که به عنوان یک شاهکار هنری، سالانه پذیرای زائران و گردشگران بسیاری است.
عمارت چهلستون یا کلاه‌فرنگی، کاخ عهد صفوی
این عمارت که به کلاه‌فرنگی نیز معروف است، تنها بنای باقیمانده از کاخ‌های دوران پادشاهی شاه تهماسب صفوی در قزوین می‌باشد، این بنا که زمانی در مرکز باغ بزرگی قرار داشت، به عنوان نماد شهر قزوین شناخته می‌شود، معماری آن که آمیزه‌ای از هنر ایرانی و تاثیرات معماری شرقی است، با نقاشی‌های دیواری زیبا (که متاسفانه بسیاری از آنها از بین رفته‌) تزئین شده بود و چهلستون قزوین، کهنترین بنای تاریخی در میان تمام کاخ‌های عمارت چهلستون در ایران و پیش از اصفهان و شیراز ساخته شده است.
سرای سعدالسلطنه، بزرگترین کاروانسرای سرپوشیده ایران
سرای سعدالسلطنه این مجموعه عظیم و باشکوه، یادگار ارزشمند دوره قاجار است که به دستور “سعدالسلطنه” حاکم وقت قزوین ساخته شد و این سرا تنها یک کاروانسرا نیست، بلکه یک شهرک تجاری – اقتصادی کامل شامل راسته‌ها، چهارسوق، حجره‌ها، حمام، آب‌انبار و مسجد است.
چهارسوق این سرا با گنبد مرتفع و نورگیرهای زیبایش، از شاهکارهای معماری قاجاری به شمار می‌رود و بازسازی و احیای این مجموعه در سال‌های اخیر، آن را به یکی از کانون‌های اصلی حیات فرهنگی و اقتصادی شهر تبدیل کرده است.
آب‌انبارهای قزوین، شاهکار مهندسی کهن
قزوین با داشتن ده‌ها آب‌انبار تاریخی، به “شهر آب‌انبارهای ایران” نیز مشهور است، این سازه‌های عظیم گنبدی شکل، نشان‌ دهنده هوش و خلاقیت معماران قدیم در مقابله با کم‌آبی و ذخیره آب برای فصول گرم سال هستند، آب‌انبارهای “سردار بزرگ” و “سردار کوچک” با گنبدهای مرتفع و بادگیرهای بلندشان، از معروفترین آنها به شمار می‌آیند، این بناها نه تنها از نظر معماری، که از منظر مردم‌شناسی و سبک زندگی گذشته نیز دارای اهمیت فراوانی هستند، این بناهایی که نام برده شد تنها گوشه‌ای از ظرفیت گردشگری قزوین محسوب می‌شوند، طبیعت بی نظیر در کنار بناهای تاریخی و مذهبی متعدد دیگر، هم در شهر قزوین و هم در شهرستان‌های دیگر به عنوان یکی دیگر از ظرفیت‌های گردشگری قزوین به شمار می‌آید که برایگردشگران بسیار جذاب است.
دروازه‌های قدیمی شهر
در گذشته، قزوین هفت دروازه داشت که امروزه تنها ۲ دروازه “تهران قدیم” و “درب کوشک” برجای مانده‌اند و این دروازه‌ها که در دوره قاجار ساخته یا بازسازی شده‌اند، به عنوان نمادهای ورودی شهر، هویت تاریخی قزوین را به رخ می‌کشند. این فهرست تنها بخش کوچکی از گنجینه‌های تاریخی قزوین است، از خانه‌های تاریخی زیبا مانند “خانه بهروزی” گرفته تا مساجد کهنی مانند “مسجد النبی” با مناره‌های کجش و بازار سنتی با راسته‌های مختلف، همگی گوشه‌ای از عظمت این شهر را به نمایش می‌گذارند.
ظرفیت‌های بی‌بدیل گردشگری قزوین
قزوین دارای پتانسیل‌های عظیم و متنوعی برای تبدیل شدن به یکی از مقاصد درجه‌ یک گردشگری ایران است، گردشگری تاریخی – فرهنگی آن به دلیل تراکم و تنوع بناهای تاریخی در یک محدوده نسبتا کوچک شهری، یک مزیت بزرگ است و گردشگر می‌تواند در یک پیاده‌روی کوتاه، از چندین دوره تاریخی مختلف دیدن کند.